Vani Efendi (Kel Hacı) Camii; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Atalar Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.
İnşa kitabesi bulunmayan caminin Erzurum Müftülerinden Vanlı Mehmet Efendi tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Caminin minaresi ise ‘‘Kelhacı’’ namında bir hayırsever tarafından yaptırılmıştır. Kaynaklara göre Vanlı Mehmet Efendinin 1685 yılında vefat ettiği tarih dikkate alındığında caminin 17. Yüzyılın ikinci yarısında yaptırıldığı düşünülmektedir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 13.11.1976 tarih ve A-188 sayılı kararı ile koruma altına alınmıştır.
Cami kare planlı ve tek kubbelidir. Caminin son cemaat yeri üç sütun tarafından taşınan iki gözlü bir düzenlemeye sahiptir. Son cemaat yeri, sivri kemerlerle bağlanan mukarnas başlıklı üç sütuna oturan pandantif geçişlere sahip kubbelerle örtülmüştür. içleri sonradan yenilenerek kalemişleri ile bezenen bu kubbeler dıştan yüksek sekizgen kasnaklara oturtulmuş olup, ana kubbe ile paralellik göstermektedir. Giriş kapısı kuzey doğuya çekilerek eksenden kaydırılmıştır.
Kapı, dikdörtgen bir prizma içine alınmış olup, içe doğru yapılan silmelere yer verilmiştir. Son cemaat yerinde girişin yanında sivri kemer alınlıklı tek pencereye yer verilmiştir. Camide, doğuda üç, güney ve batıdaki iki pencere bulunmaktadır. Dış cephede kubbe kasnağı yüksek tutulmuştur. Kasnağın üç yönünde yuvarlak kemerli, alçı şebekeli pencereler açılmıştır. Beden duvarlarında yer verilen kaval silmeler sekizgen kubbe kasnağını da dolanmaktadır. Cami içersindeki kare alan, pandantiflerle geçilen kubbe ile örtülmüştür.
Bir silme ile çerçevelenen taş mihrap, mukarnas kavsaralıdır. Nişin iki yanında sütuncelere yer verilmiştir. Bezelemeli sütunce başlıklarına sahip mihrabın taç kısmında lotus ve palmetlere yer verilmiştir. Orijinal olmayan minber güneybatı köşede yer almaktadır. Caminin kuzey duvarındaki mahfil de son dönemde yenilenmiştir. Son cemaat yerinin kuzeybatısında yer alan minare taş kaide üzerine tuğladan silindirik gövdeli olarak yapılmıştır. Gövdenin orta kısmında tuğlaların farklı dizilmesi ile dekoratif bir kuşak meydana getirilmiştir. Minare kısa ve kalın tutulmuştur. Caminin beden duvarları kaliteli bir kesme taş işçiliği gösterir.
