Turnalı Camii; Trabzon’un Araklı İlçesi, Turnalı Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Yığma yapım sistemiyle inşa edilen yapıda malzeme olarak kesme taş ve ahşap kullanılmıştır. Doğu batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olan yapı, harim ve kadınlar mahfilinden oluşmaktadır. Yapının, yazılı kaynaklara göre, Os’lu (Turnalı Köyü’nün eski adı) Müderris Hacı Hasan Efendi tarafından, Hicri 1257 (Miladi 1841/1842) yılında yaptırıldığı kabul edilmektedir.
Harim giriş kapısı üzerinde yer alan kitabede, Bayburtlu şair İrşadi’nin (1806-1877) Os’lu Hacı Hasan Efendi için yazdığı methiye yer almaktadır. Metinde, caminin Hicri 1257 (Miladi 1841/1842) yılında inşa edildiği geçmektedir. Yapının dıştan üst örtüsü dört yönde kırma çatıdır ve çatı kaplama malzemesi alaturka kiremittir. Çatı saçakları geniş tutulmuştur ve saçak altları ahşap malzeme ile kaplanmıştır.
Yapının kuzeydoğu yönünde yapıdan ayrı minaresi bulunmaktadır. Kesme taş malzemeden yapılan minaresi tek şerefelidir. Batı yönde bulunan minarenin giriş kapısı, yuvarlak kemerli, tek kanatlı ve ahşaptır. Yapının cephelerinde tek sıra pencere düzeni mevcuttur. Güney cephesinde iki adet, doğu cephesinde ise bir adet pencere bulunmaktadır. Pencereler dikdörtgen formlu ve tek kanatlıdır.
Caminin harim girişi batı cephesinde yer almaktadır. Ana giriş kapısı yuvarlak kemerli, çift kanatlı ve ahşaptır. Çevresinde yuvarlak kemer formlu silme dönmektedir. Alınlığında kitabesi bulunmaktadır. Kapının kemerinde, alınlığında ve silmesinde yoğun olarak taş işlemeler mevcuttur. Kadınlar mahfiline, harimden, giriş kapısının batısında bulunan tek kollu, ahşap merdiven ile çıkılmaktadır.
U planlı kadınlar mahfili altı adet ahşap dikme ile taşınmaktadır. Mihrap kesme taş malzemeden yapılmış olup çevresinde dikdörtgen formda çerçevesi bulunmaktadır. Mihrap ve çerçeve, yoğun olarak taş işlemelere sahiptir. Minber ve vaaz kürsüsü ahşap malzemeden yapılmıştır. Özellikle minber yoğun ahşap işçiliğine sahiptir. Yapının iç mekân duvarları beyaz boyalı olup tüm beden duvarlarında farklı figürlerde yoğun kalem işi bezemeler mevcuttur.
Tavan ile beden duvarlarının birleşme kısmında, Allah’ın doksan dokuz ismi olan Esma’ül Hüsna yazılı bir kuşak yer almaktadır. Mahfil çıkmasında, mahfil döşemesinde ve mahfili taşıyan dikmelerde de yoğun ahşap işçiliği görülmektedir. İçten üst örtüsü düz tavanlıdır. Tavan göbeği, kademeli çokgen formlar içerisinde daire şeklindedir. Tavan ahşap malzemeden yapılmış olup özellikle göbek kısmında yoğun ahşap işçiliği bulunmaktadır.
(Kaynak: karadeniz.gov.tr)
