Hakkari, gezilecek yerleri ve tarihi yapılarıyla dikkat çekiyor. Süleyman Peygamber Camii; Hakkari’nin Çukurca İlçesi Kayalık (Zavite) köyüne bağlı Meşeli (Hişet) mezrasında yer almaktadır.

Cami köyün girişi, güney – doğu kesiminde yer almaktadır. Kuzeyden güneye eğimli bir arazi üzerine kurulmuş olan caminin doğu ve kuzey kesiminden patika yol geçmektedir. Batısında tarla güneyinde camiye ait eğimli bir arazi yer almaktadır.

Camide Süleyman peygamberin makamı olarak kabul edilen bir bölüm yer almaktadır. Bu camiden ayrı ve alt kısmında kalan dışa kapalı bir mekândır. Asıl cami bunun üzerine inşa edilmiştir. Cami bazı ilave ve eklemelerle günümüze gelmiştir. Harim mekânının güney – doğu alt kısmında Süleyman Peygamber mekânı, doğusunda buraya inebilmek için boydan boya uzanan bir duvar ile oluşturulmuş dehliz şeklindeki bir yol ve kuzeyinde ise iki oda yer almaktadır. Bütün bu ilavelerle birlikte yapı dıştan 13.15×11.90 m ölçülerinde dikdörtgen bir alana oturmaktadır.

Süleyman peygamber mekânının dıştan sadece cami güney duvarı ile bütünleşmiş kısmı görülebilmektedir. Altta kalan bu yapı, doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı içten 5.15×3.95 m ölçülerinde tutulmuştur. Doğu du- varının kuzey köşesine kaydırılmış bir kapıdan girilmektedir. Kapı dıştan dikdörtgen açıklıklı içten sivri kemerli bir girinti içine alınmıştır.

Üzeri aynı yönde beşik tonozla örtülüdür. Güney duvarı ortasına sivri kemerli bir mihrap yerleştirilmiştir. Bunun dışında mihrabın doğu tarafına bir mazgal pencere, diğer duvar yüzeylerine muhtelif nişler açılmıştır. Buraya ulaşabilmek için caminin doğu tarafına dehliz şeklinde bir yol yapılmıştır. Bu yol camiye paralel uzanan bir duvarla sınırlandırılmıştır. 1.35 m genişliğinde ahşap hatıllarla oluşturulan üst örtüsü yıkılmış vaziyettedir.

Kuzey tarafta kuzeydoğu köşede camiye paralel 1.60 m bir duvar dam seviyesine kadar uzanmaktadır. Güney köşede de camiden 0.45 m içeride bu defa dik uzanan bir duvar yapılmıştır. Bu da çatıya kadar devam etmektedir. Bu ikisinin arasında boydan boya uzanan duvar daha alçak tutul- muştur. Güney tarafında hacet penceresi gibi dikdörtgen bir açıklık mevcuttur. Buraya çaput ve bezler bağlanmıştır. Bunun dışında kapı hizasına bir mazgal pencere yerleştirilmiştir.

Cami harim kısmı kuzeyindeki iki oda ile birlikte dıştan 10.35×13.55 m ölçülerinde kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı bir yapıdır. Kuzeydeki iki odadan batıdaki giriş ünitesidir. Burası 4.50×3.20 m ölçülerinde kareye yakın dikdörtgen planlı üzeri ahşap hatılı düz dam örtülüdür. Kuzey duvarı ortasına dış giriş kapısı yerleştirilmiştir. Buradan güney duvarının doğusuna kaydırılmış bir kapı ile harim mekânına geçilmektedir.

Batı duvarındaki 2.00 m genişliğindeki açıklığın alt kısmına ahşaptan oyma ayakkabı rafları yapılmıştır. Bunun doğusundaki ikinci odaya buradan geçilmektedir. Bu oda 4.50×4.20 m ölçülerinde kareye yakındır. Ahşap hatılı düz dam şeklindeki üst örtüsü büyük ölçüde yıkılmıştır. İçerisinde harime bakan güney yöndeki mihrap nişini andıran sivri kemerli pencere dikkat çekicidir. Ayrıca doğu duvarının ortasına da dikdörtgen pencere yerleştirilmiştir.

Tabanı ve tavanı çökmüş, moloz taş örgülü duvarları büyük ölçüde sağlam olup, sadece kuzeybatı kesiminde yıkılmalar meydana gelmiştir. Güney duvarına ortada mihrap nişi, bunun iki yanına ahşap hatılı birer pencere açılmıştır. Aynı şekilde batı duvarına da bir pencere bırakılmıştır. Ahşap hatılı düz dam örtülü olduğu anlaşılan yapının ortasındaki kuzey-güney yönündeki hatıl sağlam kalmıştır. Arada iki ahşap direkle desteklenmiş bu hatıl duvardan duvara uzanmaktadır. Diğer hatıllar buna enlemesine bağlanmıştır. Ahşap tabanı da büyük ölçüde yıkılmıştır. Caminin içerisi tam bir harabeyi andırmaktadır.

Caminin beden duvarlarında moloz taş ve kaba yönü taşlar kullanılmıştır. Eski dokuya ait olanlar kireç harcıyla tutturulmuştur. Sonradan yapılan eklemelerde çamur harcına da yer verilmiştir. Halk tarafından kutsal bilinen cami, İnanç turizmi açısından bölgedeki önemli yapılardan birisidir.

Hakkari’nin Kısa Tarihi

Hakkari ismi aslında doğuda Elbak, kuzeyde Westan-Miks, güneyde Amediye ve batıda da Hezil Çayı’yla sınırlı olan bölgenin adıdır. Colemerg de bölge merkezinin adıdır. Tarihi geçmişi ve kültürel mirasıyla farklı bir çehreye sahip olan Hakkari – Colemerg bu zengin yapısıyla bölgenin en eski illerindendir. Bu köklü ve kadim kent aynı zamanda tarihin evrelerinden günümüze kadar birçok ulus ve halk topluluklarının ilk yerleşim yeri olmuştur.

Tarih boyunca kendi iradesini hiçe sayan güçlere karşı dimdik ayakta kalarak mücadele eden, Makendonyalı İskender gibi dünyaya hükmeden otoritelere geçit vermeyen Colemerg, aynı zamanda bir insanlık mücadelesinin yürütüldüğü merkezlerden biri olmuştur. 1960´lı yıllarda yapılan araştırmalarda M.Ö 100.000´li yıllardan M.Ö. 7000´li yıllara kadar devam eden insan yaşamına dair kalıntılara rastlanmıştır.

M.Ö. 7000´li yıllardan itibaren de neolitik yaşamın başladığı ve kesintisiz olmasa da geçmiş dönemlere dair birçok kalıntı hala varlığını sürdürmektedir. Tarihi mirasıyla beraber kültürel miras yönüyle de çok derin ve detaylı bir geçmişe sahiptir. Kendine özgü bir giyim-kuşam ve sözlü edebiyata sahip olan Hakkari yazılı kürtçe edebiyatına önemli isimler de kazandırmıştır. Klasik Kürtçe edebiyatının temel direkleri olan Eli Heriri, Ehmede Xani, Melaye Bateyi ve Pertew Bege Hekari gibi önemli şahsiyetleri bağrından çıkardığı gibi Modern Kürtçe Edebiyatı´na da yeni isimlerle güç vermeye devam etmektedir. Colemerg doğası ve yüksek dağlarıyla Türkiye coğrafyasının en ünlü yerlerinden bir tanesidir.

Hakkari, Türkiye coğrafyasının illerinden olup bugünkü sınırları itibariyle kuzeyde Van, güneyde Musul, doğuda Urmiye, batıda Şırnak ile komşudur. Tarihi geçmişi en eski olan illerden biridir. Hakkari yöresi tarihin ilk dönemlerinden bu yana birçok medeniyete ve millete yerleşim yeri olmuştur. Bölgede prehistorik dönemlerde bazı yerleşmeler olduğu il sınırları içinde değişik yerlerde bulunan kaya resimlerinden anlaşılmaktadır. Kaya resimleri M.Ö. 7000´li yıllara aittir. Bu resimlerin önemli bir kısmı 2600m yükseklikteki Geverok vadisinde yer almaktadır.

Bunların çoğu yöredeki bir tür dağ keçisini belirtmektedir. İlkel ve simgesel olan av tuzakları ile hayvanlara sopalarla saldıran insan resimleri de vardır. Bir başka kaya resimleri kümesi de Şiye Hendeveda tepesinin eteklerinde ortaya çıkarılmıştır. Kayalar üzerindeki çok sayıdaki resim kompozisyonu yöre halkının yerleşik hayata geçtiğini, avcılığın yanı sıra hayvancılık ve tarımla uğraştığını ortaya koymaktadır. İÖ.7000´den bu yana sürekli bir yerleşme yeri olan Hakkari yöresinin adına ilişkin ilk bilgilere, X.yy Arap tarih ve coğrafya kaynaklarında rastlanmaktadır.

Ünlü Arap tarihçisi İbni Havsal, Hakkari isminin Akar – Akariden geldiğini söylemiştir. Araştırmacı Yazar İhsan Colemergi ise Hakkari isminin Her – Kariyan Hakkari yani Her-kariyan (Güçlü, savaşçı, edebilen) anlamına gelen ve o coğrafyada yaşayan boyların adıdır. Hakkari’yi de içine lan Kürtlerin yüksek yaylalarında yaşayan insan topluluklarına ait ilk yazılı bilgiler M.Ö. 13 yüzyıldan başlayarak Asur yazıtlarından elde edilmiştir.

Hakkari yöresinde günümüze kadar pek çok krallık hüküm sürdüğü görülmektedir. Hakkâri ilinin asıl ismi Colemerg’tir. Ermeniler buna İlmar, Süryaniler Gülarmak, Memluklar ise Colemerg adını vermişlerdir. Yörede Urartular, Medler, Akadlar, Asurlular, Persler, Makedonyalı İskender, İskender´in komutanlarından Selevkos´un yönetimindeki Selökidler, Sasaniler, Romalılar, Selçuklular, Osmanlılar, Safeviler belirli aralıklarla hüküm sürmüşlerdir.

Cumhuriyet tarihinde ilk başlarda il kategorisine bile alınmayan Hakkari, 1926´da il olur. Sonra 1932´de lağvedilir ve Van iline bağlanır. 1936´da bu karar değiştirilir ve Hakkari yine il olur. Başta Hakkari merkez olmak üzere hem şu anda Hakkari’ye bağlı olan ilçeler hem de Hakkari’ye bağlı olmayan ilçelerin Cumhuriyetin ilanı sonrasında isimleri değiştirilmiştir.