Psödoksantoma elastikum (PXE), vücudun bazı bölgelerindeki bağ dokusunu etkileyen ABCC6 taşıyıcı genindeki mutasyonların neden olduğu kalıtsal bir hastalıktır. Vücuttaki elastik doku mineralize olur; yani dokuda kalsiyum birikir.
Haber Merkezi / Bu ciltte, gözlerde, kardiyovasküler sistemde ve gastrointestinal sistemde değişikliklere neden olabilir. Klinisyenler PXE’yi ilk kez 100 yıldan fazla bir süre önce tanıdılar. Araştırmacılar son birkaç yılda bir dizi önemli ilerleme kaydettiler.
PXE, sayısı, türü ve şiddeti kişiden kişiye değişen çeşitli belirti ve semptomlara neden olur. PXE’nin bazı etkileri ciddi tıbbi sorunlara neden olabilirken diğerlerinin etkisi daha az olabilir. Etkiler şunları içerebilir: cilt değişiklikleri, merkezi görme kaybıyla sonuçlanabilecek göz retinasında değişiklikler, arterlerin kireçlenmesine ve kollarda ve bacaklarda kan akışının azalmasına neden olabilecek kardiyovasküler sistem değişiklikleri ve/veya Mide veya bağırsakta kanamaya yol açabilecek gastrointestinal sistem.
Şu anda, belirli bir birey için bozukluğun tam ilerleyişini tahmin etmenin bir yolu yoktur. Bazı kişilerin cilt lezyonları yoktur; diğerlerinde görme kaybı yoktur. Pek çok insan gastrointestinal komplikasyon veya kardiyovasküler zorluk yaşamaz. Birkaç hastada, pozitif cilt biyopsisi veya göz retinasındaki bir kan damarını (anjiyoid) andıran düzensiz çizgiler dışında PXE’nin hiçbir belirtisi yoktur. PXE’nin etkileri ve ilerleme hızının fark edilebilir bir düzeni yok gibi görünmektedir.
Cilt: PXE sıklıkla ciltte gözle görülür değişikliklere neden olur. Bu değişiklikler kişiden kişiye değişir. En erken değişiklikler kişinin boynunun yanlarındaki deride olma eğilimindedir. Küçük lezyonlar gelişebilir. Bir döküntüye benzeyebilir veya “arnavut kaldırımı” görünümüne sahip olabilirler. Derideki bu lezyonlar boyundan aşağıya doğru yavaş ve öngörülemez bir şekilde ilerleme eğilimindedir.
Küçük çocuklarda sıklıkla cilt değişiklikleri rapor edilmiştir. Vücudun en çok etkilenen bölgeleri bükülen ve esneyen bölgelerdir. Boyun, koltuk altları, dirseklerin iç tarafındaki deri, kasık ve dizlerin arkasındaki deri giderek etkilenebilir ve bu bölgelerde gevşek kıvrımlara yol açabilir. Lezyonlar alt dudağın iç kısmında veya rektum veya vajinanın iç kısmında görünebilir. Bu etkilerin bazıları rekonstrüktif veya plastik cerrahi ile hafifletilebilir.
PXE’ye sahip olmak ve herhangi bir belirgin cilt lezyonunun bulunmaması mümkündür. Bazı kişilerde derinin bir dermatolog tarafından dikkatli bir şekilde incelenmesi herhangi bir görünür lezyon belirtisi ortaya çıkarmaz, ancak pozitif bir biyopsi PXE tanısını gösterir. ABCC6 taşıyıcı genindeki mutasyonların PXE’nin nedeni olarak tanımlanmasından bu yana , mutasyonların varlığını veya yokluğunu doğrulamak için araştırma merkezlerinde kan analizi yapılabilir.
Gözler: PXE gözün retinasını etkiler. Sadece oftalmolojik muayene sırasında görülebilen ilk değişikliklere “peau d’orange” denir çünkü retina portakal kabuğuna benzemeye başlar. Bu, görmeyi etkilemez ve daha sonra gelişen anjiyoid çizgiler adı verilen karakteristik düzensiz çizgiler de etkilenmez. Bu çizgiler, Bruch zarı adı verilen retinanın arkasındaki oldukça elastik zarın mineralizasyonunun çatlamaya yol açması sonucu ortaya çıkar.
Bu tabakanın altındaki küçük kan damarları, zardaki bu kırılmalardan yararlanarak zar boyunca büyür. Buna neovaskülarizasyon denir. Bazen bu kan damarları sızar ve kanar. Bu kanama merkezi görme kaybıyla sonuçlanır. PXE’li kişiler, yasal olarak kör olacak kadar çok görme kaybı yaşayabilirken, PXE’li kişilerin neredeyse tamamı çevresel görüşe sahip olmaya devam etmektedir.
PXE’ye sahip kişiler, merkezi görüşlerini izlemek için Amsler ızgarası adı verilen bir aracı kullanabilirler. Retinanın merkezinde şişlik veya kanama varsa bu, Amsler ızgarasının kesişen çizgilerinin bozuk görünmesine neden olabilir. Bir retina uzmanı hastaya Amsler ızgarasının kullanımı konusunda talimat verebilir.
Kardiyovasküler sistem: PXE, kan damarlarının mineralizasyonuna ve daralmasına neden olabileceğinden, etkilenen kişiler, kan akışının azalması nedeniyle yürürken bacaklarda kramp yaşayabilir. Bu azalmış kan akışına aralıklı klodikasyon denir. Kollara ve bacaklara kan akışının azalması, kişinin nabzının artık bileklerde veya ayaklarda hissedilemeyeceği anlamına gelebilir. Bazı klinisyenler yüksek tansiyonun (hipertansiyon) ve mitral kapak prolapsusunun genel popülasyona göre PXE’li kişilerde daha yaygın olabileceğine inanmaktadır.
PXE’li bireyler, kol ve bacaklarda kan basıncı, kolesterol ve nabız takibi için doktorlarına periyodik ziyaretler yapmalıdır. Az yağlı yiyecekler ve bol miktarda egzersiz ile kalp-sağlıklı bir yaşam tarzı önerilir. Tutarlı egzersiz, PXE’nin kan damarları üzerindeki etkilerini azaltabilir. Normal kiloyu korumak da faydalı olabilir. Sigara içmekten kaçınılmalıdır.
Gastrointestinal sistem: PXE nadiren gastrointestinal kanamaya neden olabilir. Bu bazen hemen fark edilmez ve yaşamı tehdit edici olabilir. Kanamanın genellikle mide ve/veya bağırsaklarda yaygın olması dışında PXE’nin gastrointestinal etkileri hakkında çok az şey bilinmektedir. Birkaç hastada bu kanama ülserle karıştırılmıştır. Herhangi bir gastrointestinal zorluk yaşayan PXE’li bir kişi, ilgilenen hekime kendisinde PXE olduğunu mutlaka bildirmelidir. Bazı doktorlar etkilenen bireylerin aspirin, ibuprofen ve naproksen gibi steroidal olmayan, antiinflamatuar ilaçlardan kaçınmasını önermektedir.
Gebelik: PXE’li kadınların çoğunun normal gebeliklere sahip olduğu ve gebelikle ilişkili komplikasyon görülme sıklığının genel popülasyonla benzer olduğu düşünülmektedir. Ancak bazılarında mide veya bağırsak komplikasyonları da rapor edilmiştir. Genel olarak fetusu etkileyen komplikasyonlar bildirilmemiştir. Fetüsün PXE olup olmadığını belirlemek için doğum öncesi testler yoktur.
PXE, ABCC6 taşıyıcı genindeki değişikliklerin (mutasyonların) neden olduğu kalıtsal bir hastalıktır . ABCC6, belirli molekülleri hücre zarları boyunca ileri geri taşıyan bir grup genden biridir. Şu anda ABCC6 moleküllerinin hangi molekülleri taşıdığı bilinmiyor ancak belirli vücut dokularında bulunan elastik liflerin sağlıklı tutulmasında rol oynayabileceği düşünülüyor.
PXE resesif bir düzende kalıtsaldır. Resesif genetik bozukluklar, bir bireyin her bir ebeveynden anormal bir gen alması durumunda ortaya çıkar. Bir kişi hastalık için bir normal gen ve bir anormal gen alırsa, kişi hastalığın taşıyıcısı olacaktır, ancak genellikle semptom göstermeyecektir. Taşıyıcı iki ebeveynin her ikisinin de anormal geni geçirme ve dolayısıyla etkilenmiş bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %25’tir. Ebeveynler gibi taşıyıcı olan bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %50’dir. Çocuğun her iki ebeveynden de normal gen alma şansı %25’tir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.
Bazı durumlarda, PXE’li hastalarda otozomal dominant kalıtım rapor edilmiştir, ancak baskın modelin gerçekten baskın olup olmadığı veya ebeveynlerden birinin şans eseri mutasyona uğramış ABCC6 geninin asemptomatik taşıyıcısı olması nedeniyle rapor edilip edilmediği açık değildir. ikinci ebeveynin bu bozukluğa sahip olması.
Baskın genetik bozukluklar, belirli bir hastalığa neden olmak için anormal bir genin yalnızca tek bir kopyasının gerekli olduğu durumlarda ortaya çıkar. Anormal gen, ebeveynlerden herhangi birinden miras alınabilir veya etkilenen bireydeki mutasyona uğramış (değişmiş) bir genin sonucu olabilir. Anormal genin etkilenen ebeveynden çocuğuna geçme riski her hamilelik için %50’dir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.
Ailenin diğer üyelerinde de PXE mevcut ancak tanı konulamamış olabileceğinden, tüm yakın akrabaların hem göz doktoru hem de dermatolog tarafından PXE açısından taranması önerilir. Göz doktoru peau d’orange ve anjiyoid çizgilerini aramalıdır.
PXE şüphesi varsa dermatolog, PXE olduğundan şüphelenilen kişinin boynundan, kolunun altından ve dirseğinin içinden biyopsi almalıdır. Deride gözle görülür herhangi bir lezyon görülmese bile bu biyopsiler gerekli olabilir. Negatif bir biyopsiyle bile diğer aile bireylerinde PXE olması mümkündür. PXE her bireyi büyük değişkenlik göstererek etkiler. Bir kişinin geni taşıyıp taşımadığını belirlemek için bir kan testi mevcuttur.
Derideki değişiklikler genellikle PXE’nin en erken belirtisidir ve kesin tanıya yol açar. PXE’nin belirtileri ve başlangıç yaşı önemli ölçüde farklılık gösterse de, birçok kişi ilk olarak cildinde, genellikle boynun yanlarında veya arkasında olağandışı bir görünüm fark eder. Lezyon adı verilen küçük şişlikler ortaya çıkabilir. Bazı kişiler bunları kızarıklık veya yıkanmamış boyun gibi tanımladılar.
Genellikle PXE tanısını doğrulamak için lezyondan küçük bir biyopsi yapılır. Bu biyopsi boyundan, koltuk altından ve/veya dirsek içinden kurşun kalem silgisi büyüklüğünde çok küçük bir deri parçasının alınmasını gerektirir. Dermatolog bu numuneyi, dokudaki kalsiyumu tespit etmek için von Kossa lekesi adı verilen özel bir lekenin kullanıldığı bir laboratuvara gönderir.
Bazen gözdeki değişiklikler PXE’nin ilk göze çarpan belirtisidir. Gözdeki erken değişiklikler ancak oftalmolojik muayene sırasında fark edilir. Daha sonraki semptomlar merkezi görme kaybını içerebilir. Bazı kişilere ilk kez görüşlerinde bozulma olduğunu fark ettiklerinde PXE tanısı konur.
PXE’yi ve etkilerini yönetmeye yardımcı olmak için tıbbi uzmanlardan oluşan bir ekibe (örneğin bir göz doktoru, dermatolog, gastroenterolog ve birinci basamak hekimi) ihtiyaç duyulabilir. PXE’den etkilenen kişiler, ziyaret ettikleri tüm sağlık çalışanlarının PXE’nin olası sonuçları hakkında iyi bilgilendirilmiş olduğundan emin olmalıdır.
Bilgili bir birinci basamak hekimi tarafından düzenli doktor muayeneleri gereklidir. Başlangıç, PXE ile ilişkili olabilecek belirtiler ve ailenin geri kalan tıbbi geçmişi hakkında ayrıntılı bir aile öyküsü alınmalıdır. Etkilenen bireyin kolesterol ve trigliseritleri kontrol edilmelidir. Periferik nabızların da izlenmesi gerekmektedir.
Bir dermatolog, hastanın ilgisini çekiyorsa, büyük olasılıkla kesin tanıyı koyacak ve rekonstrüktif cerrahi konusunda tavsiyelerde bulunacak doktor olacaktır. Bir göz doktoru, peau d’orange ve anjiyoid çizgilerini aramak için gözleri genişletecektir. Anjioid çizgiler bulunursa bir retina uzmanına danışmak akıllıca olabilir. Bir kardiyolog temel EKG ve sonogram testini yapabilir.
Retina kanaması içeren durumlarda, lazer tedavisi veya enjekte edilebilir ilaçlar bazı kişiler için yararlı olmuştur. Ancak herkes bu tedavilerden faydalanamayabilir. Bazı durumlarda lazer ameliyatı görmeyi geri getirmez. Diğerlerinde hem kanamadan hem de lazer ameliyatından kaynaklanan yara izi görmeyi kötüleştirmiştir. Görme kaybını telafi etmeye yardımcı olmak için çeşitli görsel yardımlar sağlanabilir. Az görme kliniği bu konuda yardımcı olabilir.
Genel olarak PXE’den etkilenen kişilerin gözlerde doğrudan travmaya neden olabilecek faaliyetlerden kaçınması gerektiği düşünülmektedir. Ağırlık kaldırmak gibi göz basıncını artıracak aktivitelerden de kaçınılmalıdır.