Rusya dünyanın en büyük doğal gaz ve petrol ihracatçısı konumunda. Uluslararası Enerji Ajansı’nın verilerine göre Rusya’nın 2021 bütçesinin yüzde 45’ini petrol ve doğal gaz gelirleri oluşturdu.

Avrupa Birliği (AB) Rusya’nın uzun süredir en iyi müşterisi idi. Amerikan Enerji Bilgi Yönetim İdaresi’nin (EIA) Ekim 2021 verileri, Rusya’nın petrolünün yüzde 49’unu Avrupalı OECD ülkelerine sattığını gösteriyor. Avrupa, Rusya’nın doğal gaz ihracatında daha da öne çıkıyor. EIA’ya göre Rusya doğal gazının yaklaşık yüzde 75’ini Avrupa ülkelerine satıyor.

Ancak Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve Rus ordusunun savaş suçu işlediğine dair iddialar AB’nin Rus fosil yakıtlarından uzaklaşma planlarını hızlandırdı. Diğer yandan özellikle doğal gaz söz konusu olduğunda Almanya ve İtalya gibi ülkelerinin, bunu hangi hızda ve ölçüde yapabileceği yoğun bir tartışma konusu oluyor. Ancak Avrupa Komisyonu’nun “2030’dan çok önce” tüm Rus fosil yakıtlarına olan bağımlılığın sonlandırılması planı gerçekleşirse, Rusya’nın bazı yeni müşterilere fena halde ihtiyacı olacak.

Olası yeni müşteriler

Peki bu müşteriler kim olabilir? Rusya muhtemelen, örneğin Çin gibi yaptırımlara katılmayan mevcut müşterilerine satışları artırmaya odaklanacaktır. Petrol söz konusu olduğunda, Çin Rusya’nın Avrupa ülkeleri haricindeki en büyük müşterisi. Rusya’nın 2021’de Asya ve Okyanusya ülkelerine yönelik petrol ihracatının yüzde 38’i Çin’e gitti.

Rusya hali hazırda Suudi Arabistan’ın ardından Çin’in en büyük petrol tedarikçisi. Uzmanlara göre, Moskova’nın önümüzdeki yıllarda hedefi Ortadoğulu rakiplerini geride bırakarak ilk sıraya yükselmek.

DW’ye değerlendirmede bulunan jeopolitik risk analisti Fernando Ferreia, “Bu yıl enerji piyasalarında izleyeceğimiz en ilginç rekabet Rusya’nın uzun süredir devam eden ticari ilişkilerini Ortadoğu’dan Doğu Asya’ya kaydırmaya çalışması olacaktır” diye konuştu. Moskova’nın bir diğer büyük hedefi de Hindistan’a ihracatını artırmak. 1,38 milyar nüfusa sahip ülke dünyanın üçüncü büyük petrol tüketicisi.

2021’de Hindistan’ın petrol ihtiyacını karşılayan başlıca ülkeler Irak, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri oldu. Hindistan’ın petrol ithalatında Rusya’nın yeri sadece yüzde 2 seviyesinde. Ancak bunun değişeceğine dair sinyaller var. Öncelikle Hindistan, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini kınamadı. Rusya’dan satın aldığı petrol miktarını da Mart ve Nisan aylarında ciddi şekilde artırdı. Batılı ülkeler Rusya’nın ham petrolünden uzaklaşırken, Hindistan bunu indirimli fiyata almak için can atıyor.

Harvard Üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler ve diplomasi alanında dersler veren öğretim üyesi Margarita Balmaceda, Hindistan’daki iki büyük rafineriye yakın zamanda Rusya’dan büyük miktarda petrol nakliyatı yapıldığına dikkati çekti.

Ancak Hindistan ve Çin’in Avrupa’nın yerini ne ölçüde alabileceğine dair şüpheler de var. Ortadoğu ülkeleri ile Çin ve Hindistan arasındaki petrol ticaretine dair ilişkilerin gelişmesinin onlarca yıl sürdüğünü hatırlatan Ferreira, “Bence hem Hindistan hem Çin, Ortadoğu ülkelerine kapıyı tamamen kapatmak konusunda temkinli olacaktır” dedi. Fernando Ferreia ayrıca, Batı yaptırımları yüzünden Rusya’nın petrol üretimi için gerekli olan teknolojiyi satın almada zorlanacağına işaret ederek, “Rusya, Batı teknolojilerine erişim olmadan arz seviyelerini korumakta zorlanacak” değerlendirmesinde bulundu.

Doğal gaza yeni pazarlar bulmak daha zor

Rusya’nın doğal gaza kıyasla petrolüne yeni pazarlar bulma konusunda daha az sıkıntı yaşayacağı tahmin ediliyor. Zira petrol fiziksel olarak yeni pazarlara nispeten kolay bir şekilde taşınabilirken, doğal gazın boru hattına ihtiyacı var; ya da sıvılaştırılarak taşınması gerekiyor. Ancak Rusya’nın LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) üretim kapasitesi hala rakiplerinin çok gerisinde.

Eğer Rusya, Avrupa yerine doğal gaza yeni pazar aramak zorunda kalacaksa görünüşe göre bu yine Çin olacak. Şubat ayında iki ülke doğal gaz ticareti konusunda 30 yıllık bir anlaşmaya imza atmıştı. Satışın Euro üzerinde yapılmasında da uzlaşma sağlanmıştı.

Rusya diğer yandan Pakistan’la da yakın ilişkiler kurdu. Moskova, 2 milyar dolar maliyeti olan Pakistan Akımı isimli boru hattı projesini üstlendi. Komşu ülke Hindistan gibi Pakistan da Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini kınamadı.

Ancak Balmaceda, doğal gaz ihracatını Batı’dan Doğu’ya kaydırma konusundaki Rus söyleminin olasılığı aştığını belirterek, “Gerçek şu ki, bu projelerin büyük finansmana ihtiyacı var; ve finansman yoksa bunlar yapılamaz” ifadesini kullandı. Balmaceda’ya göre Rusya, Çin ve Hindistan’a doğal gaz sevkiyatı sağlamak için gelecekte yeni boru hatları inşa edebilir. Ancak bunların devasa yatırımlar olduğu ve Moskova’nın ekonomik vaziyeti düşünüldüğünde durumun pek de gerçekçi olmadığını vurguluyor uluslararası ilişkiler uzmanı Balmaceda.

Ferreira’ya göre ise, doğal gaz için Rusya’nın Asya’daki terk gerçekçi seçeneği Çin ile Batı Sibirya arasındaki mevcut veya yeni boru hatları olabilir. Bunun biraz zaman alacağını belirten uzman, “Dolayısıyla Rus gazı için kısa vadeli bir çözüm yok” söyleminde bulundu.

Enerji piyasasında güç kaybı

Bu görüşe göre uzun vadede Rusya küresel enerji piyasalarındaki önemli rolünü yitirebilir. “(Rusya) bugünkü gibi bir enerji merkezi olamayacak” tahmininde bulunann Ferreira, “Rezervleri olmadığı için değil, satabilecekleri pazar ya da bunu çıkarabilecekleri teknolojileri olmadığı için” dedi.

Balmaceda ise farklı düşünüyor. Ona göre, Rus enerji kaynaklarına karşı olan gruplar, örneğin kömür üreticileri, yenilenebilir enerji yanlıları veya LNG üreticileri, hükümetleri aksine ikna edemediği takdirde Moskova Avrupa pazarına yeniden girebilir. Bazı şirketlerin, Rusya’dan doğal gaz alımına devam etmek isteyebileceğini ve aksi takdirde sırf bu nakliyat için döşenen boru hatlarına yatırılan paranın boşa gideceği görüşünü savunabileceğini belirtti.

Bu nedenle Rus gazını bırakma konusunda hükümetleri ve şirketleri ikna etmek için alternatif enerji yatırımlarının hızla hayata geçirilmesi gerektiği vurgulanıyor. Ayrıca, Macaristan ve Sırbistan gibi ülkelerin gelecekte Rusya’dan doğal gaz alacağına dair net sinyaller var. Macaristan geçen yıl Rusya ile, Karadeniz’den geçen TürkAkım boru hattı üzerinden doğal gaz sevkiyatı öngören bir anlaşma imzalamıştı.

(Kaynak: DW Türkçe)

ABD Başkanı Joe Biden’ın Rusya’dan doğal gaz ve petrol ithalatını yasakladıklarını açıkladı. Biden, Rusya’dan enerji ithalatını yasaklama kararının Avrupalı müttefiklerle yaptığı istişareler sonrasında alındığını da sözlerine ekledi.

“Avrupa’daki birçok müttefikimizin ve ortağımızın bize katılmasının mümkün olmadığını biliyoruz” diyen Biden, “Başkaları için mümkün olmasa da biz bu adımı atabiliriz. Ancak Avrupa ve ortaklarımızla, Rus enerjisine olan bağımlılığı azaltacak uzun vadeli bir strateji geliştirmek için çalışıyoruz” şeklinde konuştu.

Başta Almanya olmak üzere Rusya’ya enerji alanında büyük ölçüde bağımlı olan ülkeler şu aşamada ambargoya yanaşmayacaklarının işaretini veriyor. Peki Avrupa ülkelerinin genelinde ambargoya yaklaşım nasıl, ABD’nin ambargosu etkili olur mu, gelişmeler hızla artan petrol fiyatlarına nasıl etki eder?

Avrupa ambargoya katılır mı?

ABD ve Avrupa ülkelerinin birlikte geniş çaplı bir petrol ambargosu uygulamaya koyma ihtimali şu an için zor görünüyor. Avrupa’nın en büyük ekonomisi ve Rusya’nın enerji alanındaki en büyük müşterisi konumundaki Almanya bu konuda tavrını dün net bir şekilde belli etti.

Başbakan Olaf Scholz Rusya’ya yönelik ambargo gibi bir planın şu an için gündemlerinde bulunmadığını açıkladı. Bu açıklamanın ardından ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman, ABD’nin bir grup müttefikle birlikte yalnız başına hareket edebileceği sinyali vermişti. Nitekim ABD bu adımı atmakta gecikmedi.

ABD ambargosu Rusya’nın canını acıtır mı?

ABD’nin tek başına Rus petrolüne ambargo koymasının Moskova’ya etkisinin asgari düzeyde olacağı değerlendiriliyor. ABD, günde yaklaşık 100 bin varille Rus ham petrol ihracatında sadece yüzde 5’lik bir paya sahip. ABD’nin Rus petrol ve petrol ürünleri ihracatındaki payı ise geçen yıl yüzde 8 dolayındaydı. ABD Rusya’dan doğal gaz ise hiç almıyor.

Ambargo durumunda ABD’nin Rus petrolü açığını Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden karşılaması mümkün. Aynı şekilde Rusya da ABD’ye sattığı petrolü Çin ya da Hindistan gibi alternatif alıcılara yönlendirebilir.

Norveç merkezli enerji araştırmaları ve danışmanlık şirketi Rystad Energy’den Claudio Galimberti, Rusya’nın küresel pazardan dışlanması durumunda İran ve Venezuela gibi “haydut devletler”in petrol kaynağı olarak yeniden piyasaya davet edilebileceğini, bu tür ek kaynakların fiyat istikrarına katkıda bulunabileceğini belirtiyor.

Nitekim ABD’li üst düzey yetkililerden oluşan bir heyetin haftasonunda Venezuela’da Devlet Başkanı Nicolas Maduro ile “enerji arzı güvenliği” dahil olmak üzere bir dizi konuyu görüştükleri açıklandı. Washington’ın Rus petrolüne alternatif kaynak arayışı çerçevesinde Venezuela’ya 2019’dan bu yana uyguladığı ambargoyu yeniden gözden geçirdiği belirtiliyor.

Ambargo fiyatları daha da yükseltir mi?

Bir ay önce yaklaşık 90 dolar olan petrol varil fiyatı 120 dolar seviyelerine yükselmiş durumda. Alıcılar, yaptırımların yürürlüğe girmesi ve ellerindeki petrole müşteri bulamama korkusuyla Rus petrolünden uzak duruyor. Shell şirketi bugün yaptığı açıklamada Rus petrol ve doğal gazı alımını durduracağını ve ülkedeki benzin ve uçak yakıt istasyonlarını kapatacağını duyurdu.

Tüm dünyada olduğu gibi ABD’de de benzin fiyatları baş döndürücü hızla yükseliyor. Ortalama fiyatlar 2008’den beri ilk kez galon başına 4 doları buldu.

Enerji uzmanları, Batı’nın Rus petrolüne ambargo uygulaması ya da alıcıların Rus petrolünden uzak durmayı sürdürmesi durumunda ham petrol varil fiyatının 160, hatta 200 dolar seviyelerine ulaşabileceği uyarısında bulunuyor. Bu da ABD’de galon fiyatının 5 doları geçmesi anlamına geliyor. Böyle bir senaryonun ABD’deki ara seçimler öncesinde Biden yönetiminin işini zorlaştıracağına kesin gözüyle bakılıyor.

Avrupa’nın doğal gaz bağımlılığı azaltılabilecek mi?

ABD’den farklı olarak Rus petrolü ve doğal gazına çok daha bağımlı durumdaki Avrupa ise ambargodan çok daha sert etkilenecek. Avrupa’da ev ısıtma, elektrik ve sanayi kullanımında ihtiyaç duyulan doğal gazın yüzde 40’ı Rusya’dan ithal ediliyor. Petrolde ise bağımlılık yüzde 25 civarında. Avrupalı yetkililer rüzgar, güneş enerjisi, yeşil hidrojen gibi yenilenebilir enerjilere giderek daha fazla ağırlık verse de yeni enerjilerin doğal gaz ve petrolün yerini alabilmesi zaman alacak bir süreç.

Rusya da bu bağımlılığın farkında. Başbakan Yardımcısı Aleksander Novak, Rusya’nın Kuzey Akım 1 boru hattıyla Avrupa’ya yapılan doğal gaz sevkiyatını durdurmak için “her türlü hakka sahip olduğunu” olduğunu belirtti. Almanya, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının ardından, inşası tamamlanan ama faaliyete geçirilmeyen Kuzey Akım 2’nin lisans sürecini durdurmuş ve bu adım Rusya’da rahatsızlık yaratmıştı.

Uzmanlar doğal gazın telafisinin petrole göre çok daha zor olduğuna dikkat çekiyor. Rusya’ya petrol ambargosu durumunda diğer ülkelerin üretimi artırıp petrolü Avrupa’ya sevketme imkanı mevcut. Ancak Rus doğal gazının yerini kısa vadede doldurabilmek çok daha zor. Rusya’nın Avrupa’ya gönderdiği doğal gazın büyük bölümü boru hatları üzerinden taşınıyor.

Bu doğal gazın yerini doldurabilmek için Avrupa’nın büyük miktarlarda sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithal etmesi gerekiyor. Ancak Avrupa’da mevcut LNG terminallerinin ve gazı limandan iç bölümlere taşıyacak hatların sayısı yeterli değil. Ocak ayında Amerikan LNG ihracatının üçte biri Avrupa’ya yapıldı. ABD’li petrol ve doğal gaz üreticilerinin üretimi artırıp ihracat kapasitelerini yükseltebilmeleri içinse milyarlarca dolarlık yatırım ve yıllar alacak bir süreç gerekiyor.

(Kaynak: DW Türkçe)