Diyarbakır: Hz. Ömer Camii

Hz. Ömer Camii; Diyarbakır’ın Sur İlçesi, Ali Paşa Mahallesi, Ateşoğlu Sokak üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.

Cami Mardin Kapısı’nın iki girişi kapatılarak oluşturulmuştur. Halk arasında Hz.Ömer Camisi olarak tanınan bu caminin kitabesinde, Mescid-i Şeddad ismine rastlanmış oluşundan ötürü de camiye Ömer Şeddad ismi verilmiştir.

Caminin kitabesinden İnaloğulları zamanında, 1150-1151 yılında yapıldığı bilinmektedir. Mardin Kapısı’nın girişlerinin camiye çevrilmesi ile oluşturulan yapıya üç kapıdan girilmektedir.

Caminin plan düzeni ince uzun dikdörtgen şeklinde olup, Osmanlı mimarisindeki herhangi bir cami tipi içerisine de girmemektedir. Enlemesine dikdörtgen plan tipine sahip cami üç bölümden oluşmaktadır. Konumundan dolayı düzensiz bir mimari yansıtmaktadır.

Paylaşın

Diyarbakır: Ermeni Katolik Kilisesi

Ermeni Katolik Kilisesi; Diyarbakır’ın Sur İlçesi, Cemal Yılmaz Mahallesi, Muallâk Sokak üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.

Kilisenin yapım tarihi hakkında kesin bilgiler bulunmamakla birlikte 17. veya 18. yüzyılda yapının yenilendiği yahut yeniden yapıldığı bilinmektedir. Yapılan araştırmalarda Ermeni Katolik Kilisesi’nin tarihçesine dair detaylı bilgilere ulaşılamamıştır.

Yapıya ilişkin tarihlendirme önerileri ancak, bölgedeki benzer örneklere ve yapıda izlenen süslemelerin üslupsal analizine dayalı olarak yapılmaya çalışılmıştır. Yapı Diyarbakır’da bulunan kiliseler içinde en zengin dekorasyona sahiptir. Bazalt taştan yapılan kilisenin güney apsisinin mukarnaslı örtüsü ve mihrap duvarındaki çini kalıntıları yapının mimari zengin işçiliğini ve görkemini artırmaktadır.

Kilisenin cephesi, bazalt malzemenin sertliğinden dolayı, Diyarbakır’da diğer geleneksel yapılarda görüldüğü gibi sadedir. Kilise üç nefli bazilikal planlıdır. Plan itibariyle narteks, naos, kadınlar mahfili, apsit ve çan kulesi bölümlerinden oluşmaktadır. Dikdörtgenler prizması şeklindeki yapının üst örtüsü ahşap kirişlemeli toprak damlıdır.

Paylaşın

Diyarbakır: Mar Petyum Kilisesi

Mar Petyum Kilisesi; Diyarbakır’ın Sur İlçesi, Özdemir Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Şeyh Mattar Cami yakınındaki kiliseye, şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.

Ne zaman inşa edildiği tam olarak bilinmeyen kilise, mülkiyeti Katolik Mezhebine bağlı Keldaniler tarafından günümüzde de kullanılmaktadır. Mar Petyun Kilisesi’nin kesin tarihi yazılı kaynakların yetersizliği ve kitabenin olmayışından bilinmemektedir. Kiliseye giriş sağlayan kuzeybatı köşedeki kapının üstünde 1834 yazılı kitabeye yer verilmiştir. 1834 onarım tarihi olarak kabul edilmektedir.

Yapı birçok kez onarım görmüştür. Diyarbakır’da birçok yapıda olduğu gibi ana yapı malzemesi olarak siyah bazalt taş kullanılmıştır. Plan itibariyle kemerle bölünmüş üç nefli beş apsislidir. Mar Petyun Kilisesi, birbiriyle bağı olan ihtiyaçtan kaynaklı ek yapılar ile kompleks bir yapı grubu oluşturmaktadır. Kompleks içinde Mar Petyun Kilisesi, lojman ve üç avlu mevcuttur. Kilisenin içinde yer aldığı kompleks yapı grubu, avlu etrafında düzgün olmayan, U şeklinde bir düzenlemeye sahiptir.

Kilisenin bazalt taş duvarları, apsis önündeki baklava dilimli ve iki renkli taş döşemeler ile uyum içindedir. Ana yapı malzemesi olan volkanik bazalt taşın yanı sıra toprak, ahşap ve kireç harcı kullanılmıştır. Duvar örgüsü ve döşemede blok taş kullanılmıştır. Diyarbakır’daki tüm yapılarda olduğu gibi süslemede kireç harcı (cas) ve mobilyada ahşap malzeme kullanılmıştır. Demir kemer karınlarında kandil asılması için, pencere parmaklıkları, demirin kullanım alanlarını göstermektedir. Kilise günümüzde ibadete açıktır.

Paylaşın

Diyarbakır: Protestan Cemaati Kilisesi

Protestan Cemaati Kilisesi; Diyarbakır’ın Sur İlçesi, Hasırlı Mahallesi, Muallâk Sokak üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.

Kilise ile ilgili üzerinde kitabe ya da yapım tarihini gösterir herhangi bir ibare olmayışı, ulaşılabilen kaynakların yetersiz oluşu gibi nedenlerden ötürü, bir tarihlendirme yapılamamaktadır. Yapı, Diyarbakır’daki Ermeni Kiliselerinde görülmedik şekliyle kapalı Yunan haçı plan şemasındadır.

Kareye yakın dikdörtgen planlı kilisenin merkezinde ahşap iskeletli kubbe, yan mekânlarında ahşap kirişlemeli düz dam mevcuttur. Kilisenin apsisi, dıştan vurgulu olup, içten de yuvarlak planlıdır. Apsis dıştan düz damla örtülüdür. Yapı, yalın bir cephe düzenine sahiptir. Batı cephesi, altta narteks, üstte galeri duvarlarından oluşur.

Kilise, Süryani Cemaati adına kayıtlıdır. Siyah bazalt taştan yapılan kilise plan itibariyle dikdörtgen planlı yapılmış olup kilisenin narteks bölümü yapıya daha sonradan eklenmiştir. Önceleri tek kat olan yapıya daha sonra ikinci kat da eklenmiştir. Kilisenin üstü kubbe ile örtülüdür ve çan kulesi de bulunmaktadır.

Mimari donanımla ilgili fazla öğe yoktur. Yapının dış cephesindeki yalın düzenleme iç mekâna da yansımıştır. İçeride ise kubbe etrafını saran mavi renkte fresko hat mevcuttur. Narteksten ulaşılan ana giriş kapısı üzerindeki kitabe ise sökülmüştür. Eser, 2008 yılında Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğünce onarılmış olup, eğitim merkezi olarak kullanılmaktadır.

Paylaşın

Diyarbakır: Surp Sarkis Kilisesi

Surp Sarkis Kilisesi; Diyarbakır’ın Sur İlçesi, Ali Paşa Mahallesi, Talu Sokak üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür. 

Surp Sarkis Kilisesi Ermeni Gregoryen Cemaati Vakfı adına kayıtlı olup; Katolik Ermenilere ait bir kilisedir. Kilise, Çeltik Kilisesi ve Hızır İlyas Kilisesi olarak da anılmaktadır. Kilisenin tarihi yazılı kaynakların yetersizliği ve kitabenin olmayışı nedenlerinden ötürü yapılış tarihi bilinmemektedir.

Plan ve mimari özelliklerine bakılarak 16. Yüzyıla tarihlendirilmektedir. Yapı bir dönem çeltik fabrikası olarak da kullanılmış olup, günümüzde yıkık ve boş durumdadır. Bitişiğine inşa edilmiş gecekondu sakinleri avluyu evsel amaçlar için kullanmaktadırlar. Kilise; üç nefli bazilikal planlıdır. Dört kemer dizisinin birbirinden ayırdığı beş nefli kilise iki katlı bir yapıdır.

Kilisede kullanılan ana yapı malzemesi Diyarbakır yöresine özgü siyah bazalt taştır. Kilise, düzgün kesme taş bloklar kullanılarak yığma yapım tekniğinde inşa edilmiştir. Ana yapı malzemesi olan volkanik bazalt taşına; demir, toprak, ahşap ve kireç harcı, eşlik etmektedir. Duvarlar, sütunlar, sütun başlıkları, kemerler, merdiven basamaklarında, kapı ve pencere lentolarında ayrıca döşemelerde de bazalt taş kullanılmıştır.

Paylaşın

Diyarbakır: Ağuludere Köşkü

Ağuludere Köşkü; Diyarbakır’ın merkez yerleşim sınırları içerisinde Dicle Nehrinin batısına inşa edilmiştir. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.

Köşkün üzerinde kitabesi olmadığından yapıyla ilgili kesin yapım tarihi ve kim tarafından yapıldığına dair detaylı bilgiye sahip olunamamaktadır. Plan ve mimari özelliklerine bakılarak, köşkün 19. yüzyılın son dönemlerinde yapıldığı düşünülmektedir.

Yazlık köşkler arasında olan yapı Köşk, geniş ve etrafı çiçeklerle çevrili geniş bir alan içerisinde bulunmaktadır. Halk arasında Arabın Köşkü olarak bilinen yapı ters L planlıdır. Zemin kat, içinde sesebili bulunan bir eyvan, mutfak ve 3 odadan oluşur.

Üst kat oda ve servis mekânlarına ayrılmıştır. Ancak yukarı çıkılan merdiven şu anda yıkık durumdadır. Önünde geniş bahçelerin ve dikdörtgen bir havuzun yer aldığı bu yapı bazalt taştan yapılmıştır. Yapı şu anda bakımsızlıktan birçok bölümü yıkık durumda ve kullanılmamaktadır.

Paylaşın

Diyarbakır: Bekir Paşa Köşkü

Bekir Paşa Köşkü (Ömer Bekir Paşa Köşkü); Diyarbakır’ın Sur İlçesi sınırları içerisinde yer alan Hevsel Bahçeleri’ne hâkim bir tepededir. Şehir içi ulaşım araçları ile ulaşım mümkündür.

Yapım tarihi kesin olarak bilinmeyen köşk, plan ve mimari özelliklerine bakılarak Osmanlının son dönemine 19. Yüzyılın sonu 20. yüzyılın başında yapıldığı tahmin edilmektedir. Dikdörtgen bir plana sahip olan yapı zemin ve bodrum kattan oluşmaktadır. Köşk halk arasında Ömer Bekir Paşa Köşkü olarak da anılmaktadır.

Dicle nehrinin batısında, yüksek bir tepede, yeşil bir alan içerisinde Hevsel Bahçeleri’ne hâkim bir tepede yer almaktadır. Dikdörtgen planlı olup bodrum kat ve zemin kattan meydana gelmektedir. Zemin katta ise kare bir oda ve sel sebilli eyvan bulunmaktadır. Köşkün ön bölümü avlu bahçe ve dikdörtgen havuzdan oluşmaktadır. Tamamen bazalt taş kullanılarak yapılan köşk, kısmen korunmuş olsa da mevcut bozulmalar dikkat çekmektedir.

Paylaşın

Diyarbakır: Erdebil Köşkü

Erdebil Köşkü; Diyarbakır’ın Yenişehir İlçesi, Şehitlik Mahallesi, Ovabağ Diyarbakır Yolu üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.

On gözlü köprünün batısında yer alan köşk yazlık köşklerin güzel bir örneğidir. Köşkün yapılış tarihiyle ilgili detaylı bilgi bulunamamaktadır. Plan ve mimari özelliklerine bakılarak köşk, 19. yüzyıla tarihlendirilmektedir.

Halk arasında Ber Der-i Pır Köşkü olarak bilinen yapı geniş, etrafı çiçeklerle çevrili geniş bir alan içerisinde bulunmaktadır. Dikdörtgen planlı olan köşk; bodrum, zemin ve üst kattan oluşmaktadır.

Yapı zaman zaman onarım görse de günümüze kadar bozulmadan gelen nadir yapılarımızdandır. Şu an restaurant olarak kullanılmaktadır.

Paylaşın

Diyarbakır: Hacı Ağa Köşkü

Hacı Ağa Köşkü; Diyarbakır’ın Sur İlçesi, Cemal Yılmaz Mahallesi, Eski Mardin Yolu üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür. 

Yapı Mardin kapı çıkışında hevsel bahçeleri içinde yer almaktadır. Yapım tarihiyle ilgi inşa kitabesi bulunmadığından plan ve mimari özelliklerine göre Osmanlının son döneminde 19.yüzyılın sonu 20.yüzyılın başına tarihlendirilmektedir. İki oda ve bir eyvandan oluşur.

Eyvanda dikdörtgen bir havuz bulunmaktadır. Dikdörtgen forma sahip tek katlı olan yapı şu anda bakımsızlıktan büyük bölümü yıkık durumdadır. Hevsel bahçelerinin karşısında manzarası olan köşk yüksek bir tepede geniş bir bahçe içerisine yapılmıştır.

Paylaşın

Diyarbakır: Kavs (Cihannuma) Köşkü

Kavs (Cihannuma) Köşkü; Diyarbakır’ın Sur İlçesi, Dicle Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Kırklar Dağı Mevkii’ndedir. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.

16. yüzyılın sonlarına 17.yüzyılın başlarına tarihlenen ve Çarbağ Köşkü olarak da bilinen köşk; siyah ve beyaz taş kullanılarak yapılan iki katlı bir yapıdır.

Büyük bir eyvanı, hamamı ve camisi ile oldukça büyük bir kompleks halinde yapılan köşk; 1991 yılına kadar ayakta kalmış fakat ilgisizlikten tamamıyla yıkılmıştır.

Kente seyahat amaçlı gelen Evliya Çelebi köşkü şöyle anlatır: “Meşhur bir irem bağıdır hatta Bağdat Fatihi IV. Murat, Bağdat fethinden sonra bu bağa gelip adalet icra ve iş-ü işret etmiştir. Bu gezinti yeri cennet bahçesinden bir köşedir ki tarifi imkânsızdır”.

Paylaşın