Hacılar Çeşmesi; Bursa’nın Osmangazi İlçesi, Kayhan Mahallesi, İnönü Caddesi üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Eski bir fotoğrafta bu çeşmenin, Atatürk Meydanı’nın doğusunda ve şimdiki Halk Bankası’nın olduğu yerde bulunan bir caminin batı duvarının köşesinde yer aldığı görülmektedir. Cami 1930’lu yılların başında yıkılarak arsası satılınca, çeşmesi de Hacılar Camii’nin ön duvarına yerleştirilmiştir.
1963 yılında Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu tarafından cami onarılırken çeşme de şimdiki bulunduğu yere, caminin kuzeybatısına taşınmıştır. Bu tarihten sonra Hacılar Çeşmesi olarak bilinmektedir. Şiblîzade Ali Efendi’nin yaptırmış olduğu bu çeşme, bânîsinin diğer bir hayratı olan Batpazarı Çeşmesi’nden daha gösterişlidir.
Barok ve rokoko tarzında olup C ve S kıvrımları bütün cepheye hakim olan çeşmenin teknesinde üç adet büyük yuvarlak kabartma çelenkler, ayna taşı süslemeleri, barok kemerli nişi ve köşe bezemeleri, kitabe çerçevesi ve istiridye kabuklu taç kısmı ile şehrin en görkemli çeşmesidir. Hattat Seyyid Mehmet tarafından sülüs hatla yazılan kitabesinde, Ebu Hureyre’den rivayet edilen “sadaka-i cariye” ile ilgili bir hadis ve çeşmenin inşa tarihini veren bir şiir yer alır.
“An Ebî Hüreyrete radıyallahu teâlâ anhu kale’n-nebiyyu sallâllâhu aleyhi ve sellem; İzâ mâte’l-insânü inkata’a amelühü anhü illâ min selâsetin illâ min sadakatin câriyetin ev ilmin yüntefe’u bihi ev veledün sâlihün yed’û lehû sadaka habîbullah”. Ebî Hüreyre radıyallahu anh’den; İnsan öldüğü zaman amel defteri kapanır ancak üç şey müstesna: sadaka-i câriye, kendisiyle amel olunan ilim ve onun için dua eden salih bir evlât.
Şibli-zâde Ali Efendi k’odur
Menba’-ı cûy-bâr-ı hüsn-i sıfât
Yapdı bir çeşme misli nâdide
Reşhası lûlesinden katre benât
Nef’î peyveste tâ-be-rûz-ı kıyâm
Hayr-ı cârî hem efdal hasenât
Ola makrûn-ı lûtuf rahmet-i Hakk
İki âlemde sâhibu’l-hayrât
Cevherin harfle bih beş ve nüh kim
Sâl-i târîhin eyledim isbât
Nûş eden cümle hâtif-veşdir
Teşne-bâd ahbâba âb-ı hayât
1182-M.1768/69
Ketebehu li’z-zenbî es-Seyyid Muhammed
Kitabenin cevher tarihi ebced hesabıyla 1168 rakamını verir ancak, tarih tamiyeli olduğu için, beş ve nüh ibaresi gereği buna 14 eklendiğinde 1182 rakamına ulaşılır.
