Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Afganistan’da yeni okul yılı başlarken yaklaşık 400 bin kız çocuğunun daha eğitim hakkından mahrum bırakıldığını açıkladı.

Haber Merkezi / UNICEF açıklamasında, bu kız çocuklarıyla birlikte Afganistan’da okul dışında kalan kız çocuklarının sayısının 2,2 milyona ulaştığını vurguladı.

Açıklama, Taliban’ın kız çocuklarının altıncı sınıftan sonra eğitim görmesini yasaklamasının üçüncü yıl dönümünde geldi.

UNICEF Genel Direktörü Catherine Russell, yasağın 2030 yılına kadar devam etmesi halinde, dört milyondan fazla Afgan kız çocuğunun ilkokulun ötesinde eğitim hakkından mahrum kalacağı uyarısında bulundu.

Yasağın sadece kız çocukları için değil ülke için de bir felaket olduğunu belirten Russell, “Sağlık sistemini zayıflatıyor, ekonomiyi zayıflatıyor ve Afganistan’ın geleceğini tehlikeye atıyor” dedi.

Russell ayrıca, eğitim kısıtlamalarının daha geniş toplumsal sonuçlarına da dikkat çekerek, çocuk yaşta evliliklerin artması ve nitelikli kadın çalışanın yeterli düzeyde olmaması gibi sorunlarla karşılaştıklarını söyledi.

Taliban’ın yasağına rağmen UNICEF, toplum temelli öğrenme programları aracılığıyla 445 bin çocuğa, bunların yüzde 64’ü kız çocuklarına, eğitim imkanı sağladı.

“Her Afgan kızının okula gitme hakkını savunmaya devam edeceğiz” diyen Russell, Taliban yetkililerini yasağı kaldırmaya ve kızların temel haklarını korumaya çağırdı.

Afganistan, kızların altıncı sınıftan sonra okula gitmesinin yasak olduğu dünyadaki tek ülke olmaya devam ediyor. Kısıtlama artık dört akademik yıldır yürürlükte.

Ağustos 2021’de iktidara geri dönen Taliban, Afgan kadınlarının son yirmi yılda elde ettiği özgürlüklerin çoğunu geri aldı.

Taliban ve Afganistan

Taliban Afganistan’da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş (veya cihat) sürdürmüştür.

İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban’ın 2016’dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade’dir.

Taliban, 1996’dan 2001’e kadar, Afganistan’ın kabaca dörtte üçüne hükmetmiş ve kendilerine göre yorumladıkları şeriatı uygulamıştır. 1994 yılında Afgan İç Savaşı’nın önde gelen gruplarından biri olarak ortaya çıkmıştı ve büyük ölçüde Afganistan’ın doğu ve güneyindeki Peştun bölgelerindeki geleneksel İslami okullarda (medreselerde) eğitim görmüş ve Sovyet-Afgan Savaşı’nda savaşmış öğrencilerden (talebe) oluşmaktaydı.

Muhammed Ömer’in önderliğindeki hareket, Mücahid liderlerinden aldığı güçle Afganistan’ın çoğu bölgesine yayıldı. 1996’da totaliter Afganistan İslam Emirliği kuruldu ve Afganistan’ın başkenti Kandahar’a transfer edildi. 11 Eylül saldırılarının ardından Aralık 2001’de Amerikan liderliğindeki Afganistan işgaliyle devrilene kadar ülkenin çoğunu kontrol etti.

En etkin dönemlerinde, Taliban hükûmeti diplomatik olarak yalnızca Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından tanındı. Grup daha sonra Afganistan Savaşı’nda Amerikan destekli Hamid Karzai yönetimine ve NATO liderliğindeki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü’ne karşı bir direniş hareketi olarak yeniden bir araya geldi.

Taliban, birçok Afgan’a uygulanan sert muameleyle sonuçlanan şeriat yorumu nedeniyle uluslararası alanda kınandı. 1996’dan 2001’e kadar olan iktidarları sırasında, Taliban ve müttefikleri Afgan sivillere karşı katliamlar gerçekleştirdi, açlıktan ölmek üzere olan 160.000 sivile Birleşmiş Milletler’in gıda tedarikini engelledi ve yakıp yıkma taktiği uyarınca geniş ve verimli toprakları yakarak on binlerce evi yok etti.

Taliban, Afganistan’ı kontrol ederken, insanları veya diğer canlıları tasvir eden resimler ve filmler ile def haricinde bir enstrümanın kullanıldığı müziği yasakladı, kadınların okula gitmesini engelledi, kadınların sağlık hizmetleri dışındaki işlerde çalışmasını yasakladı (erkek doktorların kadınları görmesi de yasaklandığı için) ve kadınların dışarıda bir erkek akraba ile dolaşmalarını ve burka giymelerini zorunlu kıldı.

Belirli kuralları çiğneyen kadınlar alenen kırbaçlandı veya idam edildi. Dini ve etnik azınlıklar, Taliban yönetimi altında ağır bir şekilde ayrımcılığa uğradı. Birleşmiş Milletler’e göre, 2010’da Afgan sivil ölümlerinin %76’sından, 2011 ve 2012’de ise %80’inden Taliban ve müttefikleri sorumluydu. Kültürel soykırıma da girişen Taliban, Bamyan’ın 1500 yıllık Buda heykelleri de dahil olmak üzere çok sayıda anıtı yok etmiştir.

Taliban’ın ideolojisi; Diyubendi köktendinciliği ve militan İslamcılığın, Peştunvali olarak bilinen Peştun sosyal ve kültürel normlarıyla birleştirilmesine dayanan “yeni” bir şeriat hukuku biçimi olarak tanımlanmıştır.

Uluslararası topluluklar ve Afgan hükûmeti; sıklıkla Pakistan’ın Servislerarası İstihbarat’ını ve ordusunu; kuruluşunda, iktidarda oldukları süre boyunca ve direniş süreci boyunca Taliban’a destek sağlamakla suçlamıştır. Pakistan ise 11 Eylül saldırılarından sonra gruba yönelik tüm desteğini kestiğini belirtmiştir. 2001 yılında, El Kaide lideri Usame bin Ladin komutasındaki 2.500 Arap’ın Taliban için savaştığı bildirilmiştir.

2020’nin Şubat ayında Trump yönetimi, 1 Mayıs 2021 itibarıyla tüm Amerikan güçlerinin Afganistan’dan çekileceğine dair Taliban ile anlaşma imzaladı. Karşılığında Taliban, El Kaide gibi terörist gruplarıyla bağlantısını kesecek, şiddeti azaltacak ve Amerika destekli Afgan hükûmetiyle müzakere edecekti. Her iki taraf da bu anlaşmanın şartlarını tam olarak yerine getirmese de, çekilme başladı.

15 Ağustos 2021’de Kabil’in düşmesiyle Taliban, Afganistan yönetimine tekrar sahip oldu.