Narkolepsi Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Teşhisi, Tedavisi

Narkolepsi, bazen aşırı gündüz uykululuğu (EDS) olarak adlandırılan, gün içinde kronik, aşırı uyuşukluk ataklarıyla karakterize nörolojik bir uyku bozukluğudur. Uyuşukluk atakları yalnızca birkaç saniye veya birkaç dakika sürebilir. Bu bölümlerin sıklığı, tek bir gün içindeki birkaç olaydan birkaç olaya kadar değişir. Gece (gece) uyku düzeni de bozulabilir.

Haber Merkezi / Genellikle narkolepsiyle ilişkili üç ek semptom, ani aşırı kas zayıflığı (katapleksi), uykuya dalmadan hemen önce veya uyandıktan hemen sonra ortaya çıkan spesifik bir halüsinasyon türü ve uyanırken kısa süreli felç dönemleridir. Narkolepsi aynı zamanda “otomatik davranış”la da ilişkilendirilebilir, yani bir şeyi daha sonra hafızaya almadan otomatik olarak yapmak. Narkolepsinin görülme sıklığı yaklaşık 2.000’de 1’dir ve çoğu araştırmacı, etkilenen birçok bireyde bozukluğun teşhis edilmediğine veya yanlış teşhis edildiğine inanmaktadır.

Narkolepsinin otoimmün bir hastalık olduğuna dair giderek artan kanıtlar vardır. Otoimmün bozukluklar, vücudun bağışıklık sisteminin yanlışlıkla sağlıklı doku veya hücrelere saldırması sonucu ortaya çıkar. Narkolepside bağışıklık sistemi, hipokretin adı verilen bir peptid üreten belirli beyin hücrelerini yok eder. Hypocretin birçok beyin fonksiyonuna etki ediyor ancak etkilerinin detayları henüz anlaşılmış değil. Narkolepside bağışıklık sisteminin neden sağlıklı hücrelere saldırdığı bilinmemektedir ve ek çevresel ve genetik faktörler, bozukluğun gelişiminde rol oynayabilir.

Narkolepsiyle ilişkili semptomların gelişimi ve şiddeti kişiden kişiye büyük ölçüde değişir. Semptomların başlangıcı başlangıçta birer birer meydana gelir; Yeni semptomların ortaya çıkışı yıllara göre farklılık gösterebilir ve uykululuk genellikle katapleksiden önce gelir. Narkolepsi genellikle başlangıç ​​semptomları hafif olan ancak yaşla birlikte kötüleşen ergenlik çağında başlar. Bazen semptomlar aylarca değişmezken bazen de semptomlar çok hızlı değişebilir. Bozukluğun ciddiyetine bağlı olarak narkolepsi, kişinin günlük rutinini önemli ölçüde etkileyebilir ve kişinin yaşamının tüm yönlerini bozabilir.

Gündüz aşırı uykululuk (EDS) genellikle narkolepsinin ilk belirtisidir. Narkolepsisi olan kişiler tipik olarak uyuşukluk, yorgunluk, enerji eksikliği, karşı konulamaz bir uyku isteği (“uyku krizi”) ve/veya uykuya karşı koyamama dönemleri yaşarlar. Bitmeyen uyuşukluk ve/veya uykuya dalma eğilimi her gün ortaya çıkabilir ancak şiddeti günden güne ve her gün değişir.

Bu bölümlerin televizyon izlemek gibi monoton, sıkıcı aktiviteler sırasında meydana gelme olasılığı daha yüksektir. Ancak bu ataklar, kişi yürürken, konuşurken, yemek yerken veya araba sürerken bile herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir. Sonuç olarak narkolepsi kişinin hayatını derinden bozabilir. Etkilenen kişiler birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar değişen kısa sürelerde uykuya dalabilir. Narkolepsinin karakteristik bir bulgusu, etkilenen bireylerin kısa uykulardan sonra sıklıkla daha uyanık ve tetikte hissetmeleridir.

Narkolepsi aynı zamanda gece uyku düzenini de bozabilir. Etkilenen kişiler gece boyunca sık sık uyanabilir ve gece boyunca önemli süreler boyunca tamamen uyanık kalabilirler. Uyku düzeni bozulsa da narkolepsili kişilerin 24 saatlik periyottaki toplam uyku süresi genel olarak normaldir çünkü gündüz ve gece boyunca kısa sürelerle tekrar tekrar uyurlar.

Narkolepsili birçok kişide güçsüzlük ve istemli kas tonusunun ani kaybı (katapleksi) görülür. Bu genellikle kahkaha, öfke, sevinç ve/veya şaşkınlık gibi duyguların yoğun olduğu zamanlarda meydana gelir. Katapleksi atakları, kısa süreli kısmi kas zayıflığı olarak ortaya çıkabilir ve süre ve şiddete göre değişebilir. Bazı durumlarda kataplektik atak neredeyse hiç fark edilmeyebilir.

Etkilenen bireyler, dizlerin bükülmesine, çenelerin sarkmasına, göz kapaklarının düşmesine veya başın düşmesine neden olabilecek çok kısa, hafif ataklar yaşayabilir. Bazen ciddi vakalarda, birkaç dakika süren kas kontrolünün neredeyse tamamen kaybı olabilir. Şiddetli bir kataplektik atak sırasında, bilinç kaybı olmamasına rağmen konuşma ve hareket zorlaşabilir veya imkansız hale gelebilir. Etkilenen bireyler yaşlandıkça katapleksi gelişebilir.

Narkolepsili bazı kişilerde katapleksi görülmez ve narkolepsi tanısı için katapleksi gerekli değildir. Katapleksi genellikle gündüz aşırı uykululuğun gelişmesinden yaklaşık birkaç hafta ila aylar sonra gelişir. Nadir durumlarda, katapleksi uyanıklığın sürdürülmesindeki zorlukların gelişmesinden önce gelebilir.

Narkolepsisi olan bazı kişiler, uyku periyodunun başında veya sonunda oluşabilecek halüsinasyonlar yaşayabilir. Bunlar genellikle canlı ve korkutucudur. Halüsinasyon örnekleri arasında bir telefonun çaldığını veya yakınlarda yürüyen bir kişiyi duymak, orada olmayan insanları veya hayvanları görmek veya vücut dışı bir deneyim yaşamak yer alabilir. Halüsinasyonlar uyanma sırasında ortaya çıktığında bunlara hipnopompik halüsinasyonlar denir; uykuya dalarken ortaya çıktıklarında bunlara hipnagojik halüsinasyonlar denir. Halüsinasyonlar sıklıkla uyku felci ile birlikte ortaya çıkar.

Narkolepsisi olan kişiler geçici “uyku felci” yaşayabilir. Kısa süreliğine uzuvlarını veya başlarını hareket ettiremeyebilir veya konuşamayabilirler. Uyku felci epizodları çok kısadır ve genellikle uykuya dalma veya uyanma zamanına denk gelir. Etkilenen bireyler bu kısa dönemlerden sonra tüm hareketlerini yeniden kazanırlar.

Etkilenen bazı bireyler ayrıca yorgunluk, depresyon, konsantrasyon güçlüğü ve hafıza sorunları gibi ek semptomlar da yaşayabilir. Narkolepsili bireylerde periyodik bacak hareketleri ve uyku apnesi de rapor edilmiştir.

Katapleksili narkolepsi (tip 1), hipokretin (oreksin olarak da bilinir) adı verilen belirli bir beyin kimyasalının düşük seviyeleriyle ilişkilendirilmiştir. Bu kimyasal uyku ve diğer fonksiyonların düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. Hypocretin aynı zamanda sinir uyarılarını bir sinir hücresinden (nöron) diğerine değiştiren, güçlendiren veya ileten, sinir hücrelerinin iletişim kurmasını sağlayan bir kimyasal olan bir nörotransmiter olarak da işlev görür.

Araştırmacılar, narkolepsisi olan bireylerde hipokretin üreten nöron sayısının önemli ölçüde azaldığını tespit etti. Hipokretin üreten nöronlar, beynin uyku, iştah ve vücut ısısı gibi birçok işlevi düzenleyen bölgesi olan hipotalamusta bulunur. Bazı bireylerde hipotalamustaki hipokretin üreten nöronların yüzde 80-90’ı kaybolur. Katapleksi ile birlikte narkolepsisi olan kişiler en düşük hipokretin seviyesine sahiptir.

2009 yılında araştırmacılar narkolepsili bireylerin T hücresi reseptör geni olarak bilinen bir gende değişiklikler olduğunu keşfettiler. (T hücreleri, tüm bağışıklık sistemi yanıtlarında rol oynayan özel bağışıklık hücreleridir). Bu varyant T hücresi reseptörü, bireylere narkolepsi gelişimine genetik bir yatkınlık kazandırır. Genetik yatkınlık, kişinin bir hastalığa ilişkin gen veya genleri taşıdığı, ancak başka ek faktörler mevcut olmadığı sürece bunun ifade edilemeyeceği anlamına gelir. Narkolepsi ile ilişkili genetik faktörler tek başına bu bozukluğa neden olmak için yeterli değildir.

Pek çok narkolepsi vakası, insan kromozomu 6 üzerinde yer alan insan lökosit antijeni (HLA) kompleksi olarak bilinen bir grup gen ile güçlü bir şekilde ilişkilidir. Bu genler, bağışıklık sisteminin uygun fonksiyonunun düzenlenmesinde rol oynar. Etkilenen bireyler sıklıkla bu genlerin bazılarının varyantlarına sahiptir. Bu HLA’ların narkolepsideki kesin rolü ve önemi tam olarak anlaşılamamıştır.

HLA kompleksi ile ilişkili bozuklukların çoğu, ya otoimmünite yoluyla ya da bağışıklık sisteminin yabancı bir maddeye uygunsuz tepkisi nedeniyle, bozukluğun immünolojik bir bileşenine sahiptir. Araştırmacılar, narkolepsi hastalarında bulunan HLA ve T hücresi varyantının, hipokretin üreten beyin hücrelerinin yok olmasına neden olacak şekilde etkileşime girdiğine inanıyor. Katapleksi olmayan narkolepsinin (tip 2) kesin nedeni bilinmemektedir.

Narkolepsi tanısı kapsamlı bir klinik değerlendirmeye dayanarak konulur; dikkatli bir hasta ve aile öyküsü; karakteristik semptomların objektif olarak doğrulanması (örneğin, potansiyel olarak katapleksi, hipnagojik halüsinasyonlar ve/veya uyku felci ile ilişkili gündüz aşırı uykululuk); ve özel uyku çalışmaları.

Narkolepsiyi teşhis etmek için kullanılan iki ana test, gece boyunca yapılan polisomnogram (PSG) ve ardından çoklu uyku gecikme testidir (MSLT). PSG uyku sırasında yapılan bir testtir ve beyin dalgalarındaki değişiklikler, kalp atış hızı, göz hareketleri, uzuv hareketleri, kas tonusu ve solunum gibi çeşitli şeyleri sürekli olarak ölçer.

PSG’yi genellikle bir kişinin gün içinde her iki saatte bir şekerleme için ne kadar hızlı uykuya daldığını ölçen MSLT takip eder (4 veya 5 şekerleme fırsatı). Narkolepsisi olan bireyler gün içinde narkolepsisi olmayan kişilere göre daha kolay uykuya dalarlar. Ayrıca kısa bir şekerleme sırasında bile rüya görme uykusuna (hızlı göz hareketi uykusu) girecekler; sağlıklı ve iyi uyuyan bir bireyin yapmayacağı bir şey.

Narkolepsisi olan bireylerin beyin omurilik sıvısında sıklıkla aşırı düşük düzeyde hipokretin bulunur. Beyin omurilik sıvısının hipokretin düzeyleri açısından test edilmesi narkolepsi tanısına yardımcı olabilir. Narkolepsinin tedavisi her bireyde mevcut olan spesifik semptomlara yöneliktir. Çeşitli ilaçlar narkolepsiyle ilişkili belirli semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Gündüz aşırı uyku hali ve uyku atakları yaşayan kişiler için terapi, modafinil (Provigil) gibi bazı uyarıcıların uygulanmasını içerebilir. Modafinil, 1999 yılında narkolepside aşırı gündüz uykululuğunun tedavisi için Gıda ve İlaç ve İdare (FDA) tarafından onaylandı. Modafinil artık gündüz aşırı uykululuk için en yaygın şekilde reçete edilen ilaçtır. İlacın etki mekanizması diğer uyarıcılardan farklı görünüyor ve uyanıklığı veya hafızayı etkilemiyor gibi görünüyor.

Ek olarak, kanıtlar modafinil tedavisinin bağımlılık veya yoksunluk belirtileriyle ilişkili olmadığını ve bu nedenle gündüz aşırı uykululuk için diğer tedavilere etkili bir alternatif olabileceğini düşündürmektedir. Modafinil genellikle bu durumu tedavi etmek için kullanılan önceki ilaçlara göre daha az yan etkiyle ilişkilidir.

Narkolepside aşırı gündüz uykululuğunu tedavi etmek için kullanılan önceki ilaçlar arasında metilfenidat (Ritalin, Metilin), metamfetamin veya dekstroamfetamin yer alır. Bu ilaçlar merkezi sinir sistemini uyarır ve modafinil başarısız olduğunda hala kullanılmaktadır. Bu tür ilaçlar sinirlilik, uykusuzluk veya sinirlilik gibi belirli yan etkilerle ilişkili olabileceğinden, uygun dozaj ayarlamalarının ve bu tedavinin etkinliğinin sağlanması için hekimlerin dikkatli izlemesi gerekir. Ayrıca tedavinin kesilmesi durumunda hekimler tarafından yakın takip ve uzun süreli takip gerekli olabilir.

Gündüz aşırı uykululuk ve narkolepsiyi tedavi etmek için kullanılan ek uyarıcılar arasında manzindol, selegilin ve pemolin bulunur.

Katapleksiyi tedavi etmek için çeşitli ilaçlar kullanılmıştır. Jazz Pharmaceuticals tarafından üretilen yetim ilaç Xyrem, narkolepsiyle ilişkili ani kas kontrolü kaybı ve zayıflık anlamına gelen katapleksiyi tedavi etmek için FDA tarafından onaylandı. Xyrem ayrıca narkolepsisi olan bireylerde gece uykusunu iyileştirmede de etkili olmuştur. Yüksek dozda ilaçla tedavi edilen narkolepsili bazı bireylerin gündüz uykululuklarında iyileşme görüldü. Ancak Xyrem’in potansiyel olarak ciddi yan etkileri vardır. Xyrem’in genel adı sodyum oksibattır ve aynı zamanda gama hidroksibutirat veya GHB olarak da bilinir.

Katapleksi, uyku felci ve/veya hipnogojik halüsinasyonları olan kişiler belirli antidepresanlarla tedavi edilebilir. Spesifik olarak, doktorlar bu semptomları hafifletmeye yardımcı olmak için sıklıkla hızlı göz hareketi uykusunu baskılayan seçici serotonin geri alım inhibitörlerini reçete ederler. Bu ilaçlar arasında örneğin fluoksetin (Prozac, Serafem, diğerleri), sertralin (Zoloft), atomoksetin (Strattera) ve venlafaksin (Effexor) yer alır.

En sık görülen yan etkiler cinsel istekte azalma ve orgazmda gecikmedir. Diğer yan etkiler arasında sindirim sorunları, huzursuzluk, baş ağrısı ve uykusuzluk sayılabilir. İmipramin, desimipramin, protriptilin ve klomipramin gibi daha eski trisiklik antidepresanlar da katapleksiyi, uyku felcini ve/veya halüsinasyonları azaltmada etkili olabilir, ancak birçok kişi ağız kuruluğu ve kabızlık gibi yan etkilerden rahatsız olmaktadır. Antidepresan ilaç kullananların bir doktor tarafından yakından izlenmesi gerekir ve bu tedavinin kesilmesi durumunda da gereklidir.

İlaç tedavisinin yanı sıra birçok kişi davranış değişikliğinden de yararlandı. Narkolepsili bireyler için düzenli uyku saatlerinin sağlanması ve uyku bölünmelerinin önlenmesi de dahil olmak üzere düzenli uyku alışkanlıkları önemlidir. Mümkünse gün içinde düzenli şekerlemeler yapmak gündüz aşırı uykululuğu kontrol etmeye yardımcı olabilir. Düzenli egzersiz de önerilir. Etkilenen bireyler uygun uyku programlarının oluşturulması konusunda doktorlarıyla konuşmayı düşünmelidir.