Mahsa Amini Protestoları: Kürt Kentlerinde Baskı Arttı

İran’da ‘tesettüre uygun olmayan’ giyimi gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümü sonrası başlayan protestolar ülke genelinde devam ederken, insan hakları örgütleri, Kürt kentlerinde baskının artırıldığını bildirdi.

İran’ın batısında yer alan Kürdistan eyaletinde güvenlik güçlerinin saldırılarının yoğunlaştığını aktaran Norveç merkezli Hengaw İnsan Hakları Örgütü, Senendec’de konutlara ateş açıldığını kaydetti.

Uluslararası Af Örgütü ise Kürdistan eyaletinin Senendec kentindeki eylemlerde, protestoculara yönelik ateşli silah ve gaz kullandığını belirtti. Twitter’dan yapılan paylaşımda, “İslam Cumhuriyeti yetkilileri, suçlarını gizlemek için internet ve cep telefonu şebekelerini kesmeye devam ediyor” denildi.

Dün Hengaw’dan yapılan açıklamada, cumartesi gününden bu yana Kürt kentlerinde en az 5 kişinin öldürüldüğü ve 150 kişinin yaralandığı duyurulmuştu. Hak gruplarına göre, geçtiğimiz ay İran’da başlayan protestolarda güvenlik güçleri tarafından 19’u çocuk olmak üzere en az 185 kişi öldürüldü, yüzlerce kişi yaralandı ve binlerce kişi tutuklandı.

۱. سازمان عفو بین‌الملل نسبت به ابعاد گسترده سرکوب جاری معترضان در #سنندج در استان کردستان، هشدار می‌دهد.
گزارش‌های دریافت شده حاکی از استفاده نیروهای امنیتی از سلاح گرم و شلیک مکرر گاز اشک‌آور، از جمله به خانه‌های مردم، است.#مهسا_امینی pic.twitter.com/Sv53TIbUzO

— Amnesty Iran (@AmnestyIran) October 10, 2022

Öte yandan, tüm dünyanın İran’daki mevcut durumu izlediğini belirten Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, ABD’nin İranlıların yanında olduğunu söyledi. “Dünya İran’da olanları izliyor” diyen Sullivan, Twitter paylaşımında şu ifadeleri kullandı:

“Dünya İran’da olanları izliyor. Hafta sonu, aralarında genç bir kızın da bulunduğu masum protestocular vurularak öldürüldü. İran Cumhurbaşkanı protestocuları ‘sineklere’ benzetti. Bu protestocular, kadınlar ve kızlar tarafından yönetilen, haysiyet ve temel haklar talep eden İran vatandaşlarıdır. Yanlarındayız ve seslerini susturmak için boşuna şiddet uygulayanları sorumlu tutacağız.”

Can kaybı 185’e yükseldi

Protestolarda can kaybı 185’e yükselirken, binlerce kişinin çeşitli şekillerde yaralandığı protestolarda çok sayıda kişi de gözaltına alındı. Hükümet karşıtı sloganlar atan, ilk kez dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’i doğrudan hedef alan ve ‘devrilmesini’ isteyen göstericiler “Diktatöre ölüm” sloganları attı.

Göstericiler, İslam Devrimi’nin gerçekleştiği 1979 yılından bu yana dayatılan zoraki dini kıyafet uygulamasını protesto etmek için başörtülerini çıkararak yaktı.

Bu arada sosyal medyada, pazar günü İran genelinde onlarca şehirde protestoların devam ettiğini gösteren videolar paylaşıldı. Videolarda güvenlik güçlerinin göz yaşartıcı gaz, cop ve gerçek mühimmat kullandığı, ancak buna rağmen üniversitelerin yanı sıra lise öğrencilerinin de sokaklara çıktığı görülüyor.

Güvenlik personelinin kalabalığı dağıtmak için motosikletlerini göstericilerin üzerine sürdüğü yer alıyor. Tahran yönetimi ise gösterilerden ABD dahil ‘dış güçleri’ sorumlu tutmaya devam ediyor.  Ayrıca yönetim, gerçek mermi kullanıldığı yönündeki suçlamaları reddediyor.

İran’da Kürt nüfusun ağırlıkta olduğu şehirlerde gösteriler yoğun şekilde devam ediyor. Can kaybının en yüksek olduğu yer ise Sünni nüfusun ağırlıkta olduğu Sistan Belücistan eyaleti olarak öne çıkıyor.  Gösterilere kadınlar ve genç kızlar öncülük ediyor. Ülke genelinde sık sık internet kesintileri yaşanıyor.

İran’da kadınlara nasıl muamele yapılıyor?

İran, Afganistan’daki Taliban rejimi dışında kamusal alanda başörtüsü takmayı zorlayan tek ülke.

İranlı kadınların eğitime tam erişimi var, ev dışında çalışıyor ve kamu görevlerinde bulunuyorlar. Ancak, başörtüsü takmanın yanı sıra uzun, bol elbiseler de dahil olmak üzere halka açık yerlerde “mütevazı” giyinmeleri gerekiyor. Evli olmayan erkek ve kadınların birbirine yakın durması ve teması yasak.

1979 İslam Devrimi’nden sonraki günlere dayanan kurallar, “devletin her kademesinde yolsuzluk ve rüşvet gibi durumların aleniyet kazandığı ülkede” ahlak polisi tarafından uygulanıyor.

Resmi olarak Rehberlik Devriyesi olarak bilinen bu birimler, halka açık alanlarda geziyor ve hem erkeklerden hem de kadınlardan oluşuyor.

Uygulama, bir noktada ahlak polisini aşırı saldırgan olmakla suçlayan ve nispeten ılımlı olan eski Cumhurbaşkanı Hassan Ruhani döneminde yumuşatıldı. 2017 yılında kadınların kıyafet kurallarını ihlal ettikleri için tutuklanmayacağı sadece uyarılacağı açıklandı.

Ancak geçen yıl seçilen sert görüşlü Reisi yönetiminde, ahlak polisinin ajanları farklı bir uygulamaya geçti.

BM insan hakları ofisi, son aylarda genç kadınların yüzlerine tokat atıldığını, coplarla dövüldüklerini ve polis araçlarına alındıklarını söylüyor.

İran’ın Sakız kentinden başkent Tahran’a akrabalarını ziyarete gelen genç kadın erkek kardeşinin kullandığı aracı durduran ahlak polisince gözaltına alınmıştı. Kardeşine, nasihat edilip serbest bırakılacağı söylenerek götürülen genç kadının, gözaltına alındıktan iki saat sonra komaya girdiği ve kaldırıldığı hastanede öldüğü ortaya çıktı.

Devlet televizyonu Amini’nin dövüldüğü iddialarını yalanlayarak, polisin genç kadını “nasihat etmek ve eğitmek” üzere karakola götürdüğünü ve orada kalp krizi geçirdiğini söyledi. Akrabaları, kadının herhangi bir kalp rahatsızlığı olduğunu yalanladı.

Devlet televizyonu bir polis karakolunda Amini olduğu söylenen bir kadının oturduğu koltuktan bir yetkiliyle konuşmak üzere kalktıktan sonra yere düştüğünü gösteren güvenlik kamerası kayıtları yayınladı. Ancak görüntülerden kadının Amini olduğu doğrulanamadı.

Amini’nin dövülerek öldürüldüğü yolunda sosyal medyada yayılan iddialarını reddeden Tahran emniyeti açıklamasında, “Ayrıntılı araştırmalara göre, Amini’nin araca alınması sonrasında ve tutulduğu karakolda fiziksel bir temas olduğunu” reddetti.

Ancak, İran’ın yarı resmi Fars haber ajansı, Mahsa Amini’nin ahlak polisince dövülmesi nedeniyle komaya girdiğini duyurdu.

Şu ana kadar Tahran, Senendec, Kerec, Tebriz, Meşhed, Kiş, Kirman, Yezd, Reşt, Bender Abbas, Abadan, Kirmanşah, Erdebil, İsfahan, Urumiye, Kazvin, Zencan, İlam, Mazenderan, Hemedan başta olmak üzere birçok şehirde gösteriler düzenlendi. Birçok noktada eylemciler ile güvenlik güçleri arasında şiddetli arbede yaşandı.