Kromozom 4 Bozukluğu Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Teşhisi, Tedavisi

Kromozom 4 bozukluğu, dördüncü kromozomun her iki ucundan genetik materyalin kaybı (silinmesi) ve kromozomal uçların birleşerek halka oluşturmasıyla karakterize edilen nadir bir hastalıktır. İlişkili semptomlar ve bulgular, kaybolan genetik materyalin konumuna ve/veya diğer faktörlere bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir.

Haber Merkezi / Etkilenen bazı bebeklerde düşük doğum ağırlığı; büyüme gecikmesi; zihinsel ve fiziksel aktivitelerin koordinasyonunu gerektiren becerilerin edinilmesinde gecikmeler (psikomotor gerilik); anormal derecede küçük bir kafa (mikrosefali); geniş, “gagalı” bir burun; ve/veya doğumda mevcut olan çeşitli ek fiziksel anormallikler (doğuştan anomaliler) olabilir.

Ancak, kromozom 4 bozukluğunun öncelikle büyüme gecikmesiyle ilişkili olduğu, hiçbir büyük fiziksel anomalinin olmadığı ve normal psikomotor gelişimin olduğu hastalar da bildirilmiştir. Kromozom 4 bozukluğu, genellikle embriyonun gelişiminin çok erken dönemlerinde kendiliğinden oluşan ve bilinmeyen nedenlerle (sporadık olarak) rastgele ortaya çıkan hatalar nedeniyle oluşur.

Yukarıda belirtildiği gibi, ilişkili semptomlar ve fiziksel bulgular kişiden kişiye son derece değişken olabilir. Kromozom 4 bozukluğuna sahip bazı bebeklerde düşük doğum ağırlığı, beslenme zorlukları, beklenen oranda büyüme ve kilo almama (gelişememe), gelişimsel gecikmeler, kafatası ve yüz (kraniyofasiyal) bölgesinde malformasyonlar, kalp kusurları ve/veya diğer fiziksel anormallikler gibi birden fazla karakteristik özellik bulunabilir.

Ek olarak, bazı özellikler, kromozom 4’ün kısa kolunun (p) kısmi delesyonu (monozomi) (kısmi monozomi 4p) ile karakterize bir kromozomal bozukluk olan Wolf-Hirschhorn sendromu olan bireylerde görülenlere benzeyebilir veya Kromozom 4 bozukluğu uzun kolunun (q) kısmi delesyonu (monozomi) olan bireylerde görülenlere benzer özellikler (kısmi monozomi 4q) gösterebilir. (Bu bozukluk hakkında daha fazla bilgi için lütfen aşağıdaki bu raporun “İlgili Bozukluklar” bölümüne bakın.) Kromozom 4 bozukluğu olan diğer kişilerde çok az semptom olabilir ve büyük fiziksel anomaliler olmaksızın öncelikli olarak büyüme gecikmelerinden (gelişememe) etkilenebilirler.

Bazı bebeklerde ve çocuklarda, Kromozom 4 bozukluğu, zihinsel engellilik ve tipik olarak belirli aşamalarda (gelişimsel dönüm noktaları) edinilen fiziksel, zihinsel ve davranışsal becerilerin gelişiminde gecikmelerle ilişkilendirilebilir. Örneğin, genellikle dil ve konuşma gelişiminde gecikmeler olur. Ancak, Kromozom 4 bozukluğuna sahip olan diğerleri normal zekaya ve normal psikomotor gelişime sahip olabilir.

Halka kromozom 4 ile ilişkili kraniyofasiyal malformasyonlar arasında alışılmadık derecede küçük bir kafa (mikrosefali); geniş, yuvarlak veya “gagalı” bir burun; küçük bir çene (mikrognati); ve/veya kötü biçimli (displastik) kulaklar bulunabilir. Bazı hastalarda, ağız çatısının tam kapanmaması (yarık damak), üst göz kapaklarının düşmesi (ptozis) ve/veya diğer bulgular gibi diğer kraniyofasiyal anormallikler de mevcut olabilir.

Etkilenen bazı bireylerde ayrıca bir veya daha fazla parmağın anormal bükülmesi veya sapması (klinodaktili); ellerin avuç içlerinde anormal deri sırtı desenleri (palmar kırışıklıkları); ve/veya etkilenen erkeklerde idrar deliğinin penisin alt tarafında anormal yerleşimi (hipospadias) olabilir. Ayrıca, Kromozom 4 bozukluğu doğumda böbreklerin az gelişmesiyle (konjenital renal hipoplazi) veya eksik bir böbrekle (renal agenezis) ilişkili olduğuna dair birkaç rapor da vardır.

Bu durumlar kronik böbrek yetmezliğine veya böbreklerin idrar yoluyla atık ürünleri atma, vücuttaki tuz ve su dengesini düzenleme ve diğer hayati işlevlerini yerine getirme yeteneğinin bozulmasına yol açabilir. Bazı hastalarda, Kromozom 4 bozukluğu ek konjenital anomalilerle de ilişkili olabilir.

Etkilenen bireylerin çoğunda, Kromozom 4 bozukluğu, dördüncü kromozomun her iki ucundan genetik materyalin kaybı (silinmesi) ve uçların birleşerek bir halka oluşturması sonucu ortaya çıkmaktadır. Kromozomlar, tüm vücut hücrelerinin çekirdeğinde bulunur. Her bireyin genetik özelliklerini taşırlar. İnsan kromozom çiftleri 1’den 22’ye kadar numaralandırılır; erkekler için eşit olmayan 23. X ve Y kromozom çifti ve kadınlar için iki X kromozomu bulunur. Her kromozomun “p” olarak adlandırılan kısa bir kolu, “q” harfiyle tanımlanan uzun bir kolu ve iki kolun birleştiği dar bir bölgesi (sentromer) vardır. Kromozomlar, sentromerden dışarı doğru numaralandırılan bantlara daha fazla bölünür.

Kromozom 4 bozukluğu olan bireylerde, ilişkili semptomların ve bulguların değişkenliği, 4. kromozomdan kaybolan genetik materyalin konumuna, kromozomal anormalliği içeren hücrelerin yüzdesine (aşağıya bakın*), sonraki hücre bölünmeleri (mitoz) sırasında halka kromozomunun stabilitesine ve/veya diğer faktörlere bağlı olabilir. Örneğin, raporlar, kromozom 4q35 ve 4p16 delesyonu olan etkilenen bireylerin, 4q33 ve 4p16 delesyonu olanlara benzer semptomlara ve bulgulara sahip olduğunu göstermektedir.

Bu bulgular, halka kromozom 4’ü olanlarda sıklıkla görülen belirli özelliklerin, 4p16’daki genetik materyalin delesyonundan kaynaklandığını düşündürmektedir. Bazı hastalarda, bir bireyin hücrelerinin yalnızca bir kısmı halka kromozom 4 içerebilirken, diğer hücreler normal kromozomal yapıya sahip olabilir (bir bulgu olarak bilinen “kromozomal mozaiklik*”) ve bu da ilişkili semptomların ve bulguların değişkenliğini etkileyebilir.

Kromozom analizine göre genetik materyalde tespit edilebilir bir kayıp olmaksızın halka kromozom 4’ün mevcut olduğu hastalar bildirilmiştir. Bu tür vakalar bazen, halka kromozomu nedeniyle oluşan büyük malformasyonların yokluğunda büyüme gecikmesinin varlığını tanımlamak için kullanılan genel bir terim olan “halka sendromu” olarak adlandırılır. Araştırmacılar, bu tür halka kromozomlarının belirli bir kromozomun (örneğin kromozom 4) uçlarının (yani telomerlerinin) anormal bir şekilde birleşmesiyle ortaya çıktığını ve “halka sendromunun” daha sonraki hücre bölünmeleri sırasında halka kromozomunun instabilitesinden kaynaklandığını ileri sürmektedir.

Çoğu hastada, Kromozom 4 bozukluğu embriyonik gelişimin çok erken dönemlerinde kendiliğinden oluşan hatalar sonucu oluşmuş gibi görünmektedir. Bu gibi durumlarda, etkilenen çocuğun ebeveynleri genellikle normal kromozomlara sahiptir ve kromozomal anormalliği olan başka bir çocuğa sahip olma riskleri nispeten düşüktür. Ancak, etkilenen bir çocuğun ebeveynleri için genellikle kromozomal analiz ve genetik danışmanlık önerilir; böylece ebeveynlerden birinde Kromozom 4 bozukluğu, olası mozaiklik veya kromozom 4’ü içeren “dengeli translokasyon” gibi belirli kromozomal anormalliklerin varlığını doğrulamaya veya dışlamaya yardımcı olunur.

Bozukluk, kapsamlı klinik değerlendirme, karakteristik fiziksel bulguların tespiti ve kromozomal analiz temelinde doğumdan sonra (doğum sonrası) teşhis edilebilir veya doğrulanabilir. Bozuklukla ilişkili olabilecek belirli anormallikleri tespit etmeye ve/veya karakterize etmeye yardımcı olmak için özel testler de yapılabilir.

Bazı durumlarda, ultrason, amniyosentez ve/veya koryon villus örneklemesi (CVS) gibi özel testlerle doğumdan önce (doğum öncesi) kromozom 4 bozukluğu önerilebilir. Fetal ultrasonografi sırasında, yansıyan ses dalgaları gelişmekte olan fetüsün bir görüntüsünü oluşturur ve potansiyel olarak fetüste kromozomal bir bozukluk veya diğer anormallikleri düşündüren belirli bulguları ortaya çıkarır. Amniyosentezde, gelişmekte olan fetüsü çevreleyen bir sıvı örneği alınır ve analiz edilirken, CVS plasentanın bir bölümünden doku örneklerinin alınmasını içerir. Bu tür sıvı veya doku örneklerinde yapılan kromozomal analiz, kromozom 4 bozukluğu varlığını ortaya çıkarabilir.

Kromozom 4 bozukluğunun tedavisi her bireyde belirgin olan spesifik semptomlara yöneliktir. Bazı hastalarda, doktorlar bozuklukla potansiyel olarak ilişkili olan belirli malformasyonların cerrahi onarımını önerebilir. Gerçekleştirilen spesifik cerrahi prosedürler anatomik anormalliklerin şiddetine ve konumuna, ilişkili semptomlarına ve diğer faktörlere bağlı olacaktır.

Erken müdahale, etkilenen çocukların potansiyellerine ulaşmalarını sağlamada önemli olabilir. Yararlı olabilecek özel hizmetler arasında özel eğitim, konuşma terapisi ve/veya diğer tıbbi, sosyal ve/veya mesleki hizmetler yer alır. Etkilenen bireyler ve aileleri için genetik danışmanlık önerilir. Bu bozukluk için diğer tedavi semptomatik ve destekleyicidir.