Hiperlipoproteinemi Tip III Nedir? Bilinmesi Gerekenler

Hiperlipoproteinemi tip III, vücudun yağları (lipitleri) yanlış şekilde parçalamasına (metabolize etmesine) neden olan genetik bir hastalıktır. Bu, vücutta lipitlerin birikmesine (hiperlipidemi) neden olur ve çok sayıda küçük, sarı cilt büyümelerinin (ksantomlar) gelişmesine yol açabilir.

Haber Merkezi / Etkilenen bireylerde ayrıca kan damarlarında kan akışını engelleyen ve potansiyel olarak kalp krizi veya felce yol açan yağlı maddelerin birikmesi (ateroskleroz) gelişebilir. Hiperlipoproteinemi tip III, genel popülasyonda 10.000 kişide 1-5.000 ila 1’i etkiler. Tedavi edilmeyen bireylerde kardiyovasküler hastalık gelişme olasılığı 5-10 kat daha fazladır.

Hiperlipoproteinemi tip III’ün semptomları kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişiler herhangi bir belirti göstermeyebilir (asemptomatik). Hiperlipoproteinemi tip III semptomları, diyabet, obezite veya hipotiroidizm gibi ek durumlar mevcut olmadığı sürece sıklıkla ortaya çıkmaz.

Hiperlipoproteinemi tip III ile ilişkili en yaygın özellik, ciltte yağlı materyal (lipit) birikintileri olan ve derinin üzerinde veya hemen altında çok sayıda sarı şişlik (papül) şeklinde görünen ksantomaların gelişmesidir. Ksantomlar eller, dirsekler, dizler, eklemler, kollar, bacaklar ve kalçalar dahil olmak üzere vücudun farklı yerlerinde oluşabilir.

El avuçlarındaki ksantomlar (ksantoma striata palmaris adı verilen bir durum), hiperlipoproteinemi tip III’e özgüdür ve başka herhangi bir hastalıkta bildirilmemiştir. Ksantomlar aynı zamanda arka alt bacağın tendonlarında (Aşil tendonu) ve bazen de parmaklarda da gelişebilir. Etkilenen bazı bireylerin gözlerinin kornealarında (arcus lidus kornea) yağ birikintileri bulunabilir.

Tip III hiperlipoproteinemisi olan bir kişide koroner kalp hastalığı gelişme riski genel popülasyona göre 5-10 kat daha fazladır. Hiperlipoproteinemi tip III’e sahip bireylerde, yağlı materyalin (lipitler) birikmesi nedeniyle çeşitli kan damarlarında kalınlaşma ve tıkanma (ateroskleroz) gelişebilir. Ateroskleroz koroner kalp hastalığına veya periferik damar hastalığına neden olabilir.

Koroner kalp hastalığı, kalbe giden kan akışının tıkanmasından kaynaklanır ve potansiyel olarak göğüs ağrısına (anjina) ve kalp krizine neden olur. Periferik damar hastalığı, kalp ve beyin dışındaki kan damarlarının hastalığına verilen genel bir terimdir. Çeşitli organlara ve ekstremitelere kan akışının tıkanmasından kaynaklanır. Bacaklara kan akışının azalması kramplara neden olabilir ve topallamaya (klodikasyon) neden olabilir. Bazı bireylerde karaciğer veya dalak anormal derecede büyümüş olabilir (hepatosplenomegali).

Hiperlipoproteinemi tip III olan bireylerde sonunda pankreas iltihabı (pankreatit) gelişebilir. Kronik pankreatit sırt ağrısı, ishal, sarı renkli cilt (sarılık) ve potansiyel olarak diyabet gelişimine neden olabilir. Pankreatit ayrıca pankreas kanserinin gelişmesine de yol açabilir.

Hipolipoproteinemi tip III, APOE genindeki değişikliklerin neden olduğu genetik bir durumdur. APOE geni, apolipoprotein E adı verilen bir proteinin yapımı için talimatlar sağlar. Bu protein, vücuttaki yağlarla (lipitler) birleşerek lipoprotein adı verilen molekülleri oluşturur. Lipoproteinler, kolesterol ve diğer yağların paketlenmesinden, bunların kan dolaşımında taşınmasından ve kan dolaşımından temizlenmesine yardımcı olmaktan sorumludur.

APOE geninin farklı versiyonları (alelleri) vardır. Ana sürümlere e2, e3 ve e4 adı verilir. Her insanda APOE geninin bu farklı versiyonların bir kombinasyonundan oluşan iki kopyası vardır. En yaygın versiyon, genel nüfusun yarısından fazlasında bulunan e3’tür. APOE e2 versiyonunun hiperlipoproteinemi tip III riskini arttırdığı gösterilmiştir. APO e2, diyetteki yağları vücuttan apo e3’e göre daha yavaş bir oranda temizler. Ayrıca APOE geninin Alzheimer hastalığıyla ilişkili olduğunu da belirtmek gerekir. Ancak APO e2 varyantının iki kopyasına sahip bireylerin hastalığa yakalanma riski düşüktür.

İki APO e2 geninin varlığı tek başına genellikle hiperlipoproteinemi tip III semptomlarının gelişmesiyle sonuçlanmaz. Aslında, APO e2 varyantının iki kopyasına sahip bireylerin yaklaşık yüzde 10-15’i, hiperlipoproteinemi tip III’ün dış belirtilerini geliştirir. Araştırmacılar, bozukluğun gelişiminde ek genetik, çevresel veya hormonal faktörlerin rol oynadığına inanıyor. Bu faktörler arasında diğer bozuklukların varlığı (örn. hipotiroidizm, diyabet), obezite veya yaş bulunabilir. Kadınlarda düşük östrojen seviyeleri semptomların gelişmesine katkıda bulunabilir, bu nedenle bozukluk kadınlarda menopozdan sonra ortaya çıkar.

Hiperlipoproteinemi tip III çoğunlukla otozomal resesif bir şekilde kalıtsaldır. Çoğu genetik hastalık, biri babadan, diğeri anneden alınan bir genin iki kopyasının durumuna göre belirlenir. Resesif genetik bozukluklar, bir bireyin aynı özellik için anormal bir genin iki kopyasını, her bir ebeveynden birer tane olmak üzere miras almasıyla ortaya çıkar.

Bir kişi hastalık için bir normal gen ve bir de hastalık geni miras alırsa, kişi hastalığın taşıyıcısı olacaktır ancak genellikle semptom göstermeyecektir. Taşıyıcı olan iki ebeveynin hem değiştirilmiş geni geçirme hem de etkilenmiş bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %25’tir. Anne-baba gibi taşıyıcı olan bir çocuğa sahip olma riski her gebelikte %50’dir. Çocuğun her iki ebeveynden de normal gen alma şansı %25’tir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.

Yakın kan akrabası (akraba) olan ebeveynlerin her ikisinin de aynı anormal geni taşıma şansı, akraba olmayan ebeveynlere göre daha yüksektir, bu da resesif genetik bozukluğu olan çocuk sahibi olma riskini artırır.

Hiperlipoproteinemi tip III’ün yaklaşık %10’una, otozomal dominant kalıpta kalıtılan APOE geninin versiyonları neden olur. Baskın genetik bozukluklar, belirli bir hastalığa neden olmak için anormal bir genin yalnızca tek bir kopyasının gerekli olduğu durumlarda ortaya çıkar. Anormal gen her iki ebeveynden de miras alınabilir. Anormal genin etkilenen ebeveynden çocuğuna geçme riski her hamilelik için %50’dir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.

Bazı bireylerde bozukluk, yumurta veya sperm hücresinde meydana gelen kendiliğinden (de novo) genetik mutasyondan kaynaklanmaktadır. Bu gibi durumlarda bozukluk ebeveynlerden miras alınmaz. Hiperlipoproteinemi tip III’ün baskın formlarına sahip bireyler doğumdan itibaren semptomlar yaşayabilir. Ek genetik, çevresel ve hormonal faktörler bozukluğun ciddiyetini belirleyebilir.

Hiperlipoproteinemi tip III tanısı, kapsamlı bir klinik değerlendirmeye, ayrıntılı hasta ve aile öyküsüne ve ksantoma striata palmaris gibi karakteristik bulguların tanımlanmasına dayanarak yapılabilir. Arteriyel görüntüleme ve kardiyak stres testi, genç yetişkinlerde sessiz ateroskleroz belirtilerini tanımlayabilir.

Belirli lipitlerin (hiperlipidemi), özellikle kolesterol ve trigliseritlerin kan seviyelerinin arttığını ve hiperlipoproteinemi tip III’te yükselen bir lipoprotein olan çok düşük yoğunluklu lipoproteinlerin (VLDL’ler) kan seviyelerinin arttığını tanımlayabilen belirli testler yapılabilir. VLDL’lerin plazma trigliseritlerine oranının artması da hiperlipoproteinemi tip III’ü düşündürür. Anormal lipoproteinleri göstermek için elektroforez olarak bilinen bir test kullanılabilir. Elektroforez, proteinleri moleküler büyüklüklerine göre ayırmak için elektrik akımı kullanarak kan veya idrardaki protein düzeylerini ölçen bir laboratuvar testidir.

APOE geninin genetik testi, hiperlipoproteinemi tip III teşhisini doğrulayabilir. Genetik test, semptomlar (ksantomlar, yüksek kolesterol ve trigliseritler) yaşayan bir kişide APOE geninin iki e2 versiyonunu belirlerse, o zaman hiperlipoproteinemi tanısı konur tip III yapılabilir.

Hiperlipoproteinemi tip III’lü bireylerin çoğu, kolesterol ve doymuş yağ oranı düşük bir diyetten oluşan diyet tedavisine iyi yanıt verir. Diyetle kolesterol ve diğer yağların alımının azaltılması genellikle ksantomları ve kandaki yüksek lipit düzeylerini (hiperlipidemi) önler. Diyet tedavisine ek olarak egzersiz yapmak, lipit seviyelerinin düşürülmesine yardımcı olabilir.

Bazı ilaçlar da lipit seviyelerinin düşürülmesine yardımcı olabilir. Lipid düzeylerini düşürmede etkili olduğu gösterilen ilaçlar arasında statin, fibratlar ve nikotinik asit yer alır. Kolestiramin ve kolestipol gibi diğer ilaçlar, hiperlipoproteinemi tip III’ün tedavisinde etkili değildir; aslında beta-lipoproteinlerin kan seviyelerini yükseltebilirler.

Ksantomlar bazen cerrahi olarak çıkarılabilir. Kardiyovasküler hastalık mevcut semptomlara göre tedavi edilir. Östrojen, hiperlipoproteinemi tip III ile ilişkili spesifik lipitlerin kan dolaşımından temizlenmesini iyileştirdiğinden, östrojen tedavisi, bu bozukluğu olan bazı menopoz sonrası kadınlara yardımcı olabilir. Diğer tedaviler semptomatik ve destekleyicidir.