Erzurum: Saray Hamamı
Saray Hamamı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Emirşeyh Mahallesi, Saray Hamamı Sokak üzerinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.
Şeyh Abbas Türbesinin güneyinde yer almakta olan hamam giriş kapısı üzerinde yer aldığı kitabeye göre hicri 1119 miladi 1707 yılında yaptırılmıştır. Saray Hamamı aynı zamanda Derviş Ağa Caminin banisi olan ve 1736’da vefat eden Derviş Ağa’nın da vakfıdır.
Tek fonksiyonlu bir hamam olan yapı, soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve külhan bölümlerinden oluşmaktadır. Kuzeydoğu köşeden bir giriş holüyle yapıya giriş sağlanmaktadır. Soyunmalık bölümü kare planlı, üzeri tromplarla geçilen kubbeyle örtülüdür. Soyunmalığın girişin karşısına isabet eden bir kapıdan çapraz yerleştirilmiş iki kubbeyle örtülü bir mekana ulaşılmaktadır. Soyunmalık kısmında girişin yanına daha sonraki dönemlerde eklenmiş olduğu tahmin edilen bu küçük kare mekan soyunmalık olarak kullanılmaktadır. Bu alanın yani soyunmalık kısmının ortasında sekizgen havuzu bulunmaktayken zemini de taş döşemelidir.
Soyunmalıktan sonra ılıklık bölümüne ulaşılmaktadır. Ilıklığın orijinalde üzeri kubbe ile örtülü üç bölümden oluşmaktayken sonraki dönemlerde sağdaki kubbeli kısım bir duvarla diğerinden ayrılarak sıcaklık bölümüne dâhil edilidiği kaynaklarda belirtilmiştir. Ilıklık kısmı dikdörtgen şekilli olup üst kısmı iki kubbeyle kapatılmıştır. Doğuda bulunan tuvalet, çapraz dar bir koridorla ılıklığa bağlanmaktadır. Ilıklık kısmından basık kemerli bir kapıyla sıcaklığa geçilmektedir. Kare planlı ve üst örtüsü tromplarla geçilen bir kubbeyle kapatılmış olan bu mekanın doğusunda iki, kuzeyinde bir kubbeli halvet hücreleri bulunmaktadır. Sıcaklığın batısında ve güneyinde halvet hücreleri mevcut değildir. Hamamın külhanı sıcaklığın güneyinde yer almaktadır.
Hamam dışta ve içte olduça sade düzenlenmiş olup süsleme unsuruna rastlanmaz. Hamam beden duvarlarında moloz taş ve kesme taş, üst örtüsünde ise tuğla malzeme kullanılmıştır. V.G.M. tarafından 08.05.1976 tarihinde korunması gereken kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Hamam 2006-2007 yılında restore edilmiştir. Bu restorasyonda beden duvarları yenilenmiş, üst örtüsünde de biriken toprak dolgu temizlenmiştir. Baca kısımları tuğladan yeniden örülmüştür. Ilıklık kısmı duvarları yarısına kadar mermerle döşenmiştir. Yapının göbektaşı ve zemini yenilenmiştir. Hamamın külhan kısmıında bulunan kazan yenilenmiş olup yapı günümüzde de kullanılmaktadır.
