Erzurum: Boyahane Hamamı
Boyahane Hamamı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Karaköse Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.
Hamamın giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre yapı Kanuni Sultan Süleymanın padişahlığı zamanında hicri 974 miladi 1566 yılında Hacı Emin Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Şuan kitabe yerinde mevcut değildir.
Soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve külhan bölümlerinden ibaret olan yapı Klasik Osmanlı hamam planına uygun olarak yapılmıştır.
Soyunmalık bölümüne, kuzeybatıda yer alan eyvan türü bir kapıdan girilmektedir. Soyunmalık, kare formlu ve üst örtüsü kubbe ile kapatılmıştır. Bu mekânın çevresinde soyunma odaları mevcuttur. Soyunmalığın kuzeybatısında yer alan iki pencere ile iç kısım oldukça ferah bir görüntüye sahip olmuştur. Soyunmalık kısmından geniş bir kemer açıklığı ile ılıklık kısmına ulaşılmaktadır. Ilıklık iki kısım halinde düzenlenmiş olup birinci kısım doğu-batı doğrultusunda uzanmakta ve ortası kubbe yanları sivri tonozla örtülüdür. Bugün bu kısım tuvalet olarak kullanılmaktadır. İkinci kısım birinci kısmın giriş kapısı ile aynı eksende bir kapı açıklığı ile geçilmekte ve üst örtüsü üç kubbeden oluşmaktadır.
Sıcaklık bölümüne eksenden kaydırılmış bir kapı ile ulaşılmakta ve sıcaklık kısmı Klasik Osmanlı hamamlarının güzel bir örneğini oluşturmaktadır. Haçvari plan tipinde yapılan sıcaklık bölümü dört sivri tonozlu eyvan ve ortada kubbeyle kapatılmış sekizgen mekan ile köşelerde kubbeli sekizgen halvet hücrelerinden ibarettir. Bu alanın ortasında göbektaşı bulunmaktadır.
Kadınlar kısmıyla aynı plan özelliklerine sahip olan sıcaklık bölümünün kubbeleri orijinalde yıldız formlu kubbe ışıkları ile aydınlatılmaktayken son onarımlarda asıl halini kaybederek yani yıldız formunu kaybederek yuvarlağa dönüştürülmüş ve üst kısımlarıda bombeli camla kapatılmıştır. Hamamda süsleme öğesi bulunmamakta ayrıca kubbe ve tonozlarda tuğla, cephelerde ise düzgün kaliteli kesme taş kullanılmıştır.
Orijinal halinde çift fonksiyonlu olarak inşa edilen hamamın kadınlar bölümünün soyunmalık kısmı 1621 yılında minare eklenerek camiye donüştürülmüştür. Kadınlar bölümünün diğer kısımlarıda kapatılmıştır. 1968 yılına kadar harap vaziyette olan yapı depo olarak kullanılmıştır. Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun 09.08.1968 tarihi kararı ile V.G.M.’ce yapı toprak altından çıkartılmış ve onarılmıştır. Cami onarımdan sonra 1968 yılında ibadete açılmıştır. Restorasyon sonucunda hamamın külhan bölümü, su deposu ve tesisatı ile birlikte yapının iç sıvası yenilenmiştir. 1983 yılındaki restorasyon sonrası hamamın tabanı ve döşemeden 120 cm yüksekliğe kadar duvarı mermer kaplanmış olup kapı ve pencereler yenilenerek kullanıma açılmıştır.
