Dev Aksonal Nöropati Nedir? Bilinmesi Gerekenler

Dev aksonal nöropati, merkezi sinir sisteminin yanı sıra periferik sistemi de ciddi şekilde etkileyen nadir bir nöropatidir. İlk belirtiler erken çocukluk döneminde ortaya çıkar. 

Haber Merkezi / Bu bozukluk, düşük kas tonusu (hipotoni), kas zayıflığı, azalmış refleksler, bozulmuş kas koordinasyonu (ataksi), nöbetler ve zihinsel engellilik gibi periferik ve merkezi sinir sistemi anormallikleri ile karakterizedir. Etkilenenlerde sıklıkla soluk, sıkı kıvrılmış saçlar görülür. Dev aksonal nöropati otozomal resesif genetik kalıtımı takip eder.

Dev aksonal nöropatinin belirtileri erken çocukluk döneminde, yedi yaşından önce ortaya çıkar. Hem merkezi hem de periferik sinir sistemleri etkilenir. Merkezi sinir sistemi beyni ve omuriliği içerir ve periferik sinir sistemi beyin ve omurilikten vücudun diğer tüm bölgelerine yayılır. Özellikleri arasında düşük kas tonusu (hipotoni), kas zayıflığı, azalmış refleksler, bozulmuş kas koordinasyonu (ataksi), nöbetler ve zihinsel engellilik yer alır. 

Tamamen periferik nöropatilerin aksine, Babinski belirtisi olarak bilinen ayak parmaklarının refleksi sıklıkla pozitiftir ve merkezi motor yolların tutulumuna işaret eder. Etkilenen çocukların çoğu, ebeveynlerinin saçlarından farklı olarak soluk, sıkı kıvrılmış saçlara sahiptir. Kranial sinirler de etkilenerek yüz zayıflığına, anormal gözlere ve zayıf görüşe neden olabilir. Etkilenen bazı çocuklarda alışılmadık bir bacak duruşu mevcuttur. Skolyoz ve ayak deformiteleri gibi iskelet anormallikleri tanımlanmış olup bunların sinir sistemi fonksiyon bozukluğunun bir sonucu olduğu düşünülmektedir. 

Zihinsel gelişim çoğu durumda başlangıçta normaldir, ancak daha sonra çocuklukta bozukluk ilerledikçe dejeneratif zihinsel değişiklikler (demans) ortaya çıkabilir. Dev aksonal nöropati hızla ilerler ve genellikle yaşamın ikinci on yılında tekerlekli sandalyeye bağımlılığa ve ikinci veya üçüncü on yılda ölüme yol açar.

Dev aksonal nöropati otozomal resesif genetik bir hastalıktır. Bu duruma, gigaxonin proteinini kodlayan, 16q24.1’deki kromozom 16’da bulunan GAN genindeki bir anormallik neden olur. Anormal gigaxonin proteini, sinir hücresinin akson adı verilen bir kısmının, nörofilamentler adı verilen küçük protein iplikçiklerinin birikmesiyle şişmesine ve dev aksonların görünümünü vermesine neden olur. Dev aksonlar periferik sinir sisteminin dejenerasyonuna ve anormal işleyişine neden olur.

İnsan hücrelerinin çekirdeğinde bulunan kromozomlar, her bireyin genetik bilgisini taşır. İnsan vücut hücrelerinde normalde 46 kromozom bulunur. İnsan kromozom çiftleri 1’den 22’ye kadar numaralandırılır ve cinsiyet kromozomları X ve Y olarak adlandırılır. Erkeklerde bir X ve bir Y kromozomu, kadınlarda ise iki X kromozomu bulunur. Her kromozomun “p” ile gösterilen kısa bir kolu ve “q” ile gösterilen uzun bir kolu vardır. Kromozomlar ayrıca numaralandırılmış birçok banda bölünmüştür. Örneğin “kromozom16q24.1”, 16. kromozomun uzun kolundaki 24. bandı ifade eder. Numaralandırılmış bantlar, her bir kromozomda bulunan binlerce genin konumunu belirtir.

Genetik hastalıklar, anne ve babadan alınan kromozomlarda bulunan belirli bir özelliğe ait genlerin birleşimiyle belirlenir.

Resesif genetik bozukluklar, bir bireyin her bir ebeveynden aynı özellik için anormal bir geni miras almasıyla ortaya çıkar. Bir kişi hastalık için bir normal gen ve bir de hastalık geni alırsa, kişi hastalığın taşıyıcısı olacaktır, ancak genellikle semptom göstermeyecektir. Taşıyıcı olan iki ebeveynin her ikisinin de kusurlu geni geçirme ve dolayısıyla etkilenmiş bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %25’tir. Anne-baba gibi taşıyıcı olan bir çocuğa sahip olma riski her gebelikte %50’dir. Bir çocuğun her iki ebeveynden de normal genler alma ve söz konusu özellik açısından genetik olarak normal olma şansı %25’tir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.

Tüm sağlıklı bireyler 4-5 resesif anormal gen taşır. Yakın akraba (akraba) olan ebeveynlerin her ikisinin de aynı anormal geni taşıma şansı, akraba olmayan ebeveynlere göre daha yüksektir, bu da resesif genetik bozukluğu olan çocuk sahibi olma riskini artırır.

Dev aksonal nöropatinin tanısı klinik bulgular ve sinir iletim hızı, beyin MR’ı ve periferik sinir biyopsisi gibi özel testlerle konur. Periferik sinir biyopsisindeki ayırt edici bulgu, nörofilamentlerin birikmesinden kaynaklanan “dev aksonların” ortaya çıkmasıdır. Tanıyı doğrulamak için GAN genindeki anormalliklere yönelik moleküler genetik testler mevcuttur. GAN geninin proteini kodlayan bölgesinin negatif mutasyon taraması, dev aksonal nöropati tanısını dışlamaz.

Dev aksonal nöropatinin tedavisi semptomatik ve destekleyicidir ve sıklıkla pediatrik nörologlar, ortopedi cerrahları, fizyoterapistler, psikologlar ve konuşma ve dil terapistlerinden oluşan profesyonellerden oluşan bir ekibin katılımıyla gerçekleştirilir. Görme ve/veya hareket engelli kişilere yönelik hizmetler, dev aksonal nöropatisi olan kişilere yardımcı olabilir.