Anavarza Örenyeri; Adana’nın Kozan İlçesi Dilekkaya Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Örenyerine, Kozana giden otobüsler ile ulaşım sağlanabilmektedir.

Bir zamanlar Kilikya Bölgesinde şenliklere ve olimpiyatlara ev sahipliği yapan, “Metropolis” unvanını almış bir kent olan Anavarza, kalesi, mozaikleri, hamamları, kiliseleri, zafer kapısı, su kemerleri, kaya mezarları, stadyumu ve antik tiyatrosuyla 1143 dönümlük bir alana kuruludur.

Çukurova’nın en büyük kalesi olma unvanına sahip olan Anavarza Kalesi’nde tarih boyunca her dönemin simgesini görmek mümkündür. Harun Reşit ordularınca garnizon olarak kullanıldığı döneme ilişkin, kitabe ve onarımlar, Bizans ve Geç Ermeni Krallığına ait şapel, her dönemde kullanılan sarnıç ve onlarca kapalı mekanı, tonozlu dehliz ve geçişler, burçlar, nişler, sunak ve adak alanlarıyla Anazarbos Kalesi bölge uygarlıklarının bir sentezidir.

Kale eteklerinde I. yüzyılda kurulan kent en görkemli çağına MS. 3. yüzyılda ulaşmıştır. Kentin etrafı bugün bile ayakta duran surlarla çevrilidir. Surlar içerisinde yer alan ve dört büyük kapıdan girilen kentin, bugün ayakta kalan tek kapısı olan Ala Kapı, bir zafer kapısı olarak yapılmıştır. Bölgenin bilinen en büyük zafer kapısı olma özelliğini taşımaktadır.

İlimiz Kozan İlçesi Dilekkaya Köyü sınırları içerisinde yer alan Anavarza Ören Yerinde ilk kazı çalışmalarına Bakanlığımız Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 01.07.2013 tarih 128349 sayılı izinleri ile Anavarza Zafer Takı (Ala Kapı) temizlik ve restorasyon çalışmaları olarak başlatılmıştır.

2015 yılı içerisinde Müdürlüğümüz Başkanlığında Çukurova Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fatih Gülşe’in bilimsel danışmanlığında gerçekleştirilmiştir. Yıl içerisinde sürdürülen çalışmalarda, kentin güney kapısı (Alakapı) olarak bilinen Zafer Takında kazı çalışmaları tamamlanmıştır. Zafer Takının röleve çizimleri tamamlanmış ve yapıda oluşan tahribatlar belirlenmiştir.

Depremler nedeniyle Zafer Takından düşmüş çoğu işlemeli 500 adet blok taşın her birinin taş planı çizilerek ve fotoğraflanarak belirli bir düzen dahilinde taş parkına çekilmiştir. Taş parkına alınan 500 adet blok taşın her biri tek tek ayrıntılı ölçekte çizilerek ve fotoğraflanarak belgelenmiştir. Zafer takından düşen 500 adet blok taşın her birinin yer tespiti (rekontrüksiyon) çalışmaları tamamlanmıştır.

Zafer takının nokta bulutu animasyonları hazırlanmış olup takın restorasyon çalışmalarına yönelik olarak zafer takının zemininde 22.5 m. derinliğe kadar inen sondajlar atmak suretiyle zemin etüdü çalışmaları tamamlanmıştır. Ana caddenin 34 m. genişlik ve 250 m. uzunluktaki büyük bölümü kazılarak ve temizlenerek düzgün bir şekilde açığa çıkartılmıştır. Söz konusu caddenin 34 m. genişlik ve 100 m. lik bölümünün plan çizimleri tamamlanmıştır.

Anavarza Antik Kentinin çevresinde ve dış mahallerinde bulunan taşınabilir ve taşınmaz kültür varlıklarının envanter çalışmaları devam etmektedir. Kent meydanında bir turizm karşılama meydanı oluşturulabilmesi için çalışmalar tamamlanmış ve ihale sürecine geçilmiştir. Kazı evi projesi çizilerek Dilekkaya Köyü içinde uygun bir arazi tespiti yapılmıştır.

Adana’nın Kısa Tarihi

Adana’nın tarihi, Hititler dönemine kadar uzanmaktadır. MÖ 18. yüzyılda Hitit İmparatorluğu’nun bir parçası olan Adana, daha sonra Asur, Pers ve Makedonya İmparatorluğu gibi farklı medeniyetler tarafından kontrol edildi ve MÖ 333’te Büyük İskender’in Pers İmparatorluğu’nu yenmesiyle Adana, Makedonya Krallığı’nın bir parçası oldu.

Roma ve Bizans Dönemi: MÖ 64’te Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirilen Adana, önemli bir Roma eyaleti olan Kilikya’nın başkenti oldu. Roma döneminde Adana, önemli bir ticaret merkezi haline geldi ve zenginleşti. Ancak, 5. yüzyılda Bizans İmparatorluğu’nun doğu sınırlarını savunan şehir, Pers İmparatorluğu tarafından ele geçirildi ve 7. yüzyılda Müslümanlar tarafından fethedildi.

7. yüzyılda Arap Müslümanlar tarafından fethedilen Adana, daha sonra Abbasiler, Emeviler ve Selçuklular gibi farklı İslam devletlerinin yönetimine girdi. Selçuklular döneminde, şehir önemli bir ekonomik merkez olarak gelişti ve kültürel açıdan da zenginleşti. 12. yüzyılda ise Haçlı seferleri sırasında Adana, Haçlılar tarafından işgal edildi, ancak daha sonra tekrar Selçuklu hâkimiyetine geçti.

1517’de Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğine giren Adana, bu dönemde de önemini sürdürdü ve Osmanlılar döneminde Adana, tarım ve ticaret alanında büyük bir gelişme kaydetti. 19. yüzyılda ise şehir, modernleşme sürecine paralel olarak Avrupa etkilerini hissetmeye başladı. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde ise Adana, birçok etnik ve siyasi olaya tanıklık etti.

1920’de Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla Adana, modern Türk devletinin bir parçası oldu. Cumhuriyet döneminde Adana, ekonomik, kültürel ve sosyal açıdan önemli gelişmeler kaydetti. 1920’lerde başlayan tarım reformlarıyla Adana, modern tarım tekniklerine geçti ve tarım sektörü önemli bir ekonomik faaliyet haline geldi. Şehirdeki sanayi, ticaret ve ulaşım da hızla gelişti. Adana, Türkiye’nin önemli bir sanayi merkezi haline geldi ve birçok fabrika ve işletme burada faaliyet göstermeye başladı.

Ayrıca, Adana’nın kültürel ve sosyal hayatı da Cumhuriyet dönemiyle birlikte ivme kazandı. Şehirde, modern eğitim kurumları, kültürel etkinlikler ve sanat faaliyetleri arttı. Adana, üniversite ve araştırma merkezleri açısından da gelişti ve birçok bilim insanı, yazar, şair ve sanatçı burada yetişti.

Günümüzde Adana, Türkiye’nin önemli şehirlerinden biridir. Ekonomik, ticari, kültürel ve sosyal açıdan canlı bir şehir olan Adana, aynı zamanda turistik potansiyeli de yüksek bir yerdir. Çeşitli tarihi ve kültürel mekanları, festivalleri, doğal güzellikleri ve gastronomik zenginlikleriyle ziyaretçileri çekmektedir.