Ayvalık Adaları Tabİat Parkı; Balıkesir İli, Ayvalık ilçesi, Ege Denizi kıyı bölgesinin kuzeyinde yer alan emsalsiz bir doğa harikasıdır. Bozulmamış doğası ve tarihi yapılarıyla Kuzey Ege’nin en değerli bölgesidir.
İrili ufaklı 19 ada ve denizin bir bölümü de içine alacak şekilde toplam 19.624 hektar alandan oluşmaktadır. Bu alanın 1.930 hektarı orman, 1.179 hektarı hazine arazisi, 872 hektarı özel mülkiyet ve 15.643 hektarı denizdir. Bakanlar Kurulu Kararı ile 21 Nisan 1995 tarih 22265 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. Uzun Devreli Gelişme Planı 2004 yılında onaylanmıştır. Tabiat Parkı içinde yer alan zeytinlik alanları, geleneksel yapı tarzı ile biçimlenen karakteristik yapı dokusu ve tarihi alanlar bölgenin kültürel peyzaj zenginliğini göstermektedir
Adaların çevrelediği körfezin oluşturduğu görsel peyzaj ile tarihi kilise ve manastırları, geleneksel mimarinin oluşturduğu eski kent dokuları ve geleneksel yaşam biçimini oluşturan taş evleriyle birinci derece doğal sit alanı. Deniz canlıları ve doğal çeşitlilik kadar doğal, kültürel ve arkeolojik değerler bakımından da Ayvalık Adaları Tabiat Parkı’nı eşsiz kılıyor.
Bölge florasının 615 takson, 596 tür, 10 alttür ve 9 varyete’den oluşmaktadır. 615 takson’ un 236’ sı Akdeniz, 16’ sı Avrupa-Sibirya ve 3 tanesi ise İran-Turan fitocoğrafik bölge elementidir.
Tabiat Parkı alanı içinde bölgenin ana ağaç türü olan Kızılçam (Pinus brutia) yanında, dikimle getirilmiş fıstıkçamı genç meşcereleri, zeytin ve meşeler maki vejetasyonunun elemanları ile karışık ormanlar oluşturmaktadırlar.
Park sınırları içerisinde toplam 2 adet endemik, 6 adet tehlike kategorisinde ve 4 adet de yurdumuzda sadece bu bölgede bulunan tür yer almaktadır. Romulea columnae Seb. & Mauri ssp.rollii (Parl.) Marais, Phleum exaratum Hoschst. ex Griseb. ssp. aegeum (Vier.) M.Doğan, Galium recurvum Req. ex DC. ve Carduncellus caeruleus (L.) C.Pers var. incisus DC. türleri yurdumuzda sadece bu bölgede yer alır.
Ayvalık Adaları Tabiat Parkı, berrak denizi ve canlı sualtı yaşamı ve kırmızı mercanlarıyla dünyada tek mercan dalış bölgesi olarak gösterilen Kızıldeniz’e rakip durumdadır. Deli Mehmet, Kerbela ve Ezerbey sığlıkları zengin dip yapısı ve çok renkli mercan resifleriyle su altı fotoğrafçılarına eşsiz güzellikler sunmaktadır. ‘Corallium Rubrum’ olarak bilinen kırmızı mercanlar, Türkiye’ de sadece Ayvalık’ta görülebilmektedir.
Ayvalık Adaları Tabiat Parkı çalışmasının sonucunda oluşturulan “Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Denizel Biyolojik Çeşitlilik Çalışması Final Raporu kapsamında yapılan gözlemler ve incelemeler sonucunda 18 taksonomik gruba ait toplam 671 tür tespit edilmiştir.
Bahsi geçen raporda Bern ve Barcelona Sözleşmeleri ile UICN kriterlerine göre koruma altında olan 16 türe rastlanmıştır.
Ayvalık Adaları Tabiat Parkı sınırları içerisinde 59 memeli türü bulunmaktadır. Yaban domuzu, tilki, çakal, sincap, yarasa, tavşan gibi memeli hayvanlar vardır. Yoğunlukla görülen sincap ve tilkiler parka gelen ziyaretçilerin ilgi odağıdır.
Ayrıca Ayvalık Adaları Tabiat Parkı sınırları içerisinde 86 civarında kuş türü bulunmaktadır. Adalarda ve sığ kıyılarda martı, güvercin, angıt, flamingo, karabatak gibi çeşitli balıkçıl kuşlar bulunmakta ve göçler sırasında çeşitli türden su kuşları sürüler halinde adalara uğramaktadır.
Denizsel alanda 142 balık türü tespit edilmiş olup, yılan balığı, lüfer, palamut, sardalye, kolyoz ve uskumru gibi ekonomik değeri olan balıklar bulunur.
Bern SözleşmesiListelerine göre yapılan değerlendirme sonucuna göre; 56 kuş türü mutlak koruma altındaki türler listesinde; 24 kuş türü koruma altındaki türler listesinde bulunmakta, kalan 6 tür ise her iki listede de bulunmamaktadır.
Ayvalık Adaları Tabiat Parkı; Peyzaj çeşitliliği olarak adlandırılan, çeşitli iç ve dış güçlerin etkisiyle arazi formunun farklılaşması ve buna bağlı olarak ortaya çıkan fizyografik çeşitliliğin en özgün örneklerinden birisine sahiptir.
Ayvalık Adaları Tabiat Parkı taşımış olduğu doğal kültürel ve arkeolojik değerler eşsiz nitelikte olup, özellikle sahip olduğu adalar Tabiat Parkının en önemli kaynak değerlerini oluşturmaktadır. Adalar ile birlikte adaların çevrelediği körfezin oluşturduğu görsel peyzaj Tabiat Parkı için ayrı bir önem taşımaktadır.
Özgün kaynak değerlerine sahip Tabiat Parkında İdare-Ziyaretçi ve Tanıtım Merkezi yapılmamıştır.
Cunda adası; Ayvalık’ın gözbebeği, renkli kültürü, sarımsak taşı tarihi evleri, tarihi dokusunu oluşturan Taksiyarhis, Agios Yannis ve Panaya Kiliseleri, incecik kumlu mavi bayraklı cennet plajları, sahil boyu Ege’nin en leziz tatlarını sunan restoranları, doğal güzellikleri ve masmavi deniziyle cennetten bir köşe.
Kuzey Ege’de görülmesi gereken, en güzel tatil beldelerinden biri olan Cunda, hem doğal ve tarihi güzellikleri, hem de zengin mutfak kültürü ve deniz, güneş turizmiyle Ege’nin incisi.
Şeytan sofrası; Ayvalık merkeze 8 km uzaklıktaki bir tepedir. Yüksek kayalık tepelerin üzerinde bulunur. Aslında burası, eski bir lav birikintisidir. Tepenin yuvarlak bir sofrayı andırdığı söylenebilir. Dört bir yanı görebilen bir konumu vardır.
Öyle bir seyir terasıdır ki, yirmiden fazla ada ve adacığı, doğallığını koruyan koyları, tertemiz denizi panoramik olarak seyretme şansınız vardır. Hele ki günbatımında giderseniz, harika bir günbatımını seyredebilirsiniz. Denizden günün batışı sırasında harika bir ambians oluşmaktadır.
Tabiat Parkının; çıplak toprak yüzeyleri, yer yer çam ormanları, çalı formundaki bitki örtüsü ve bölgenin simgesi haline gelmiş zeytinlikler ile kaplı adalar, tek düze yükseklik olarak algılanan ancak körfezin algılandığı noktalarda denizin oluşturduğu mavi fonda üç boyutlu, her yönde değişebilen özgün görüntülere sahip olması, doğal peyzaj değerlerinin belli başlı öğeleridir.
Tabiat Parkı jeolojik yapısı ile biçimlenen arazi yapısının doğada meydana getirdiği biçimler, küçüklü büyüklü adaların hatları, renkleri ve dokularının uygun bir harmoni içinde sıralanışları yörenin peyzaj karakteristiklerini yaratır. Adaların değişken karakteri, doğal peyzajın görsel etkisini artırmaktadır.
Bulunduğu bölge itibarı ile birçok avantajı bulunan Ayvalık her dönem ilgi merkezi olmuş, kuruluşundan günümüze kadar hem parlak hem de çalkantılı evrelerden geçmiş köklü bir Ege kentidir. Antik çağda Küçük Asya’nın Mysia bölgesine dahil olan kent Kydonia olarak anılıyordu (Sevin, 2001). Ayvalık adaları ise Alibey adasının o zamanki ismi olan Nesos ile antik kentin baş tanrısı olan Hekatos’un (Apollo) isimlerinin birleşimi olan “Hekatonnesos” (Hekatos’un adaları) olarak biliniyordu. Nesos adasında, adayla aynı adı taşıyan bu antik yerleşim dışında Chalkis, Pordoselene ve Kydonia kentleri bulunmaktaydı. Chalkis ve Pordoselene şehirleri hakkında Antik Çağ yazarlarının aktardıkları pek çok bilgi varken Kydonia’dan sadece Plinius bahsetmiştir (Uğuroğlu, A., 1984).
Tabiat Parkı içinde yer alan zeytinlik alanları, geleneksel yapı tarzı ile biçimlenen karakteristik yapı dokusu, tarihi alanlar bölgenin kültürel peyzaj zenginliğini göstermektedir.
Tarihi özellikler açısından değerlendirildiğinde, tarihi yapıların günümüz yapılarına nazaran doğal peyzaj elemanları ile ölçü, biçim, doku, malzeme, renk ve estetik yönden özgün bir tarz oluşturarak (Ayvalık evleri tanımı) görsel kaliteyi artırmaktadır.
Tarihi kiliseler, manastırlar, geleneksel mimarinin oluşturduğu eski kent dokuları ve geleneksel yaşam biçimini oluşturan taş evler (bugün genelde pansiyon ağırlıklı turizm amaçlı kullanılmakla birlikte) başlıca kültürel kaynak değerlerini oluşturmaktadır.
Ayvalık adaları tabiat parkı trekking aktivitesine çok ideal. Tabiat yürüyüşleri, yaban hayatı gözlemi, fotosafari, tekne turları ve su sporları gibi faaliyetler için eşsiz güzellikte.
Adaların çokluğu dalış sporu için elverişli bir ortam sağlıyor. Adaların çevresinde her dereceden bröveli dalgıçların dalabileceği derinlikte yerler vardır; fakat açık sular profesyonel dalıcılar için uygundur.
