Erzurum: Karanlık Kümbet
Karanlık Kümbet; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Dervişağa Mahallesi, Gülahmet Caddesi üzerinde, Derviş Ağa Camii karşısında yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.
Kümbetin güney penceresi üzerinde bulunan kitabesine göre 708 H.-1308 M. yılında Sadrettin Tükbeğ tarafından yaptırılmıştır. İnşa kitabesinin üzerinde şifreli harflerle yazılmış beş köşeli yıldız biçiminde ikinci kitabe yer almaktadır. Kümbette iki mezar bulunmaktadır. Asıl mezarın kümbetin bugünkü yerinde yapılan bir meydan savaşında ölen şehide ait olduğu, ikinci mezarın da onun türbedarına ait olduğu söylenmektedir.
Emir Sadrettin Kümbeti, dıştan onikigen gövdeli, içten silindirik ve iki katlı bir düzenlemeye sahiptir. İçten kubbe, dıştan konik külahla örtülmüştür. Kümbetin kare tabanlı cenazeliğin köşeleri pahlanarak onikigen gövdeye geçilmektedir. Gövdenin her köşesine çifte kaval silme yerleştirilmiştir. Kemerlerin üst kısmından sonrasında gövde silindirik olarak devam etmiştir. Kümbetin doğu, batı ve güney yönde birer penceresi bulunmaktadır.
Güney penceresi köşeleri sütunceli ve mukarnas kavsaralıdır. Beş sıradan oluşan mukarnaslar gelişmiş bir özellik göstermektedir. Pencerenin üzerinde üç satırlık yazıtı ile ayrıca daire içine ikinci bir yazıt daha bulunmaktadır. Doğu pencere de aynı düzenlemeye sahiptir. Batı pencere mukarnas kavsaralıdır ve mukarnasların altında kazayağı motifleri vardır. Gövdenin kuzey yönünde mukarnas kavsaralı olan ve iki yandan sütuncelerle desteklenen giriş kapısı bulunmaktadır.
Gövdenin üst kısmında kırmızı taşlarla oluşturulan geometrik motifli bir bordür bulunmaktadır. Gövde piramidal bir külah ile örtülüdür. Silindirik planlı ve kubbe ile örtülü olan iç mekandaki güney pencere açıklığı aynı zamanda mihrap işlevi görmektedir. Mukarnas kavsaralı niş, rumi ve palmet motifleriyle zenginleştirilmiştir. Kümbet, içte ve dışta kesme taş malzemeyle inşa edilmiştir.
