Primer Siliyer Diskinezi Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Teşhisi, Tedavisi
Primer siliyer diskinezi (PCD), solunum sistemindeki mikroskobik organellerin (kirpikler) düzgün çalışmadığı genetik bir durumdur. Siliyer disfonksiyon, mukusun akciğerlerden, paranazal sinüslerden ve orta kulaktan temizlenmesini engeller.
Haber Merkezi / Mukozadaki bakteriler ve diğer tahriş edici maddeler sıklıkla solunum yolu enfeksiyonlarına yol açar. Kartagener sendromu, kalbin ve diğer iç organların (situs inversus) ayna görüntüsü yönelimiyle ilişkili bir PCD türüdür. PCD genellikle otozomal resesif kalıtımı takip eder, ancak nadir olarak X’e bağlı ve otozomal dominant kalıtım vakaları da gözlemlenmiştir.
Primer siliyer diskinezi semptomlarının şiddeti etkilenen bireylerde farklılık gösterir. Semptomlar genellikle doğumdan kısa bir süre sonra başlar ve öksürme, öğürme, boğulma ve yenidoğanda solunum sıkıntısı (akciğer atelektazisi) içerebilir. Etkilenen bireyler sıklıkla kronik sinüs, orta kulak ve akciğer enfeksiyonlarının yanı sıra kronik öksürük, aşırı mukus ve işitme kaybı yaşarlar. Tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları bronşlarda geri dönüşü olmayan yara izi ve genişlemeye (bronşektazi) ve ciddi akciğer hasarına yol açabilir.
Kirpikler aynı zamanda beynin ventriküllerinde ve üreme sisteminde de mevcuttur, dolayısıyla siliyer fonksiyon bozukluğu diğer vücut sistemlerini de etkileyebilir. Etkilenen erkekler genellikle kısırdır çünkü spermin hareketi (hareketlilik) anormaldir. PCD ayrıca kadınlarda kısırlık ve ektopik gebelik ile de ilişkili olabilir.
Gelişmekte olan embriyodaki organ yerleşiminde siliaların hareketi de önemli olabilir. PCD’li bireylerin yaklaşık %50’sinde kalp, karaciğer, dalak ve bağırsak gibi iç organların vücudun karşı tarafında olduğu Kartagener sendromu vardır (situs inversus totalis). PCD’li bazı bireylerde, iç organların anormal şekilde konumlandırıldığı ve anormal yapıya sahip olduğu, heterotaksi (situs ambiguus) adı verilen bir durum vardır. PCD hastalarının yaklaşık %12’sinde heterotaksi vardır ve bunların bir alt kümesinde ciddi ve yaşamı tehdit edebilen konjenital kalp kusurları vardır.
PCD’nin 50’den fazla gendeki değişikliklerden (hastalığa neden olan varyantlar) kaynaklandığı bilinmektedir. Bu, tüm PCD vakalarını açıklamamaktadır, dolayısıyla daha fazla PCD geni henüz tanımlanmamıştır.
Primer siliyer diskinezi genellikle otozomal resesif kalıtımı takip eder. Resesif genetik bozukluklar, bir bireyin her bir ebeveynden hastalığa neden olan bir gen varyantını miras almasıyla ortaya çıkar. Bir kişi bir normal gen ve bir hastalığa neden olan gen varyantı alırsa, kişi hastalığın taşıyıcısı olacaktır, ancak genellikle semptom göstermeyecektir. Taşıyıcı olan iki ebeveynin hem gen varyantını geçirme hem de etkilenmiş bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %25’tir. Anne-baba gibi taşıyıcı olan bir çocuğa sahip olma riski her gebelikte %50’dir. Çocuğun her iki ebeveynden de normal gen alma şansı %25’tir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.
Daha az hastada otozomal dominant ve X’e bağlı kalıtım paternleri gözlenmiştir. Baskın genetik bozukluklar, hastalığa neden olan gen varyantının yalnızca tek bir kopyasının hastalığa neden olması gerektiğinde ortaya çıkar. Gen varyantı ebeveynlerden herhangi birinden kalıtsal olabilir veya etkilenen bireyde kalıtsal olmayan yeni ( de novo ) değiştirilmiş bir genin sonucu olabilir . Gen varyantının etkilenen ebeveynden çocuğa geçme riski her hamilelik için %50’dir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.
X’e bağlı genetik bozukluklar, X kromozomunda hastalığa neden olan bir gen varyantının neden olduğu ve çoğunlukla erkekleri etkileyen durumlardır. X kromozomlarından birinde hastalığa neden olan gen varyantı bulunan kadınlar bu bozukluğun taşıyıcılarıdır. Taşıyıcı dişilerde genellikle semptom görülmez çünkü dişilerde iki X kromozomu vardır ve yalnızca biri gen varyantını taşır. Erkeklerde annelerinden miras alınan bir X kromozomu vardır ve eğer bir erkek, hastalığa neden olan gen varyantını içeren bir X kromozomunu miras alırsa, o da hastalığa yakalanır.
X’e bağlı bir bozukluğun kadın taşıyıcıları, her hamilelikte kendileri gibi taşıyıcı bir kız çocuğuna sahip olma şansına %25, taşıyıcı olmayan bir kız çocuğuna sahip olma şansına %25, hastalıktan etkilenen bir oğula sahip olma şansına ve %25 şansa sahiptir. Etkilenmemiş bir oğul sahibi olma şansı %25.
X’e bağlı bozukluğa sahip bir erkek üreyebilirse, gen varyantını taşıyıcı olacak tüm kızlarına aktaracaktır. Bir erkek, X’e bağlı bir geni oğullarına aktaramaz çünkü erkekler, erkek çocuklarına her zaman X kromozomu yerine Y kromozomunu aktarır.
Primer siliyer diskinezi, akciğer veya burundan veya biyopsiden elde edilen sinüs dokusundan siliyer üst yapının incelenmesi ve/veya genetik test yoluyla kesin olarak teşhis edilir. Bu dokularda bulunan spesifik yapısal bozukluklar elektron mikroskobu altında tespit edilebilir. Tekrarlayan enfeksiyonlardan dolayı solunum sistemine verilen hasarı önlemek veya azaltmak için tedavinin sağlanması açısından erken teşhis önemlidir.
Nazal nitrik oksit düzeylerinin taranması (damak kapatma manevraları ile işbirliği yapabilen 5 yaşın üzerindeki hastalarda), PKD’si olabilecek ve biyopsi yapılması gereken bireylerin belirlenmesinde yardımcıdır. PCD ile ilişkili genlerin bazılarındaki varyantları aramak için moleküler genetik testler mevcuttur.
Hava yolu temizleme tedavisi, akciğer dokusunu mümkün olduğu kadar uzun süre sağlıklı tutmak için kullanılır. Bu terapi, sinüs boşluklarının ve kulak kanallarının rutin olarak yıkanmasını ve aspirasyonunu içerebilir. PCD’yi tedavi etmek için antibiyotikler, bronkodilatörler, steroidler ve mukus incelticiler (mukolitikler) de kullanılır. Küçük çocuklar için rutin işitme değerlendirmesi önemlidir ve işitme kaybı ve konuşma sorunu olan çocuklar için konuşma terapisi ve işitme cihazları uygun olabilir. Akciğer nakli ciddi, ilerlemiş akciğer hastalığı için bir seçenektir. Kalp kusurları mevcutsa cerrahi endike olabilir.
