Feokromositoma Paraganglioma Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Teşhisi, Tedavisi

Feokromasitoma, adrenal bezlerde, özellikle adrenal bezin merkezinde, adrenal medulla adı verilen kromaffin hücreleri olarak bilinen belirli hücrelerden ortaya çıkan nadir bir tümör türüdür. Bu hücreler epinefrin ve norepinefrin hormonlarını salgılar ve feokromasitoma bunları sürekli olarak aşırı üretir.

Haber Merkezi / Feokromasitomalar, üst karın bölgesinin arka kısmında, böbreklerin üzerinde bulunan iki adrenal bezden birinden kaynaklanır. Paragangliomalar vücudun her yerindeki paraganglialarda (sinir demetleri) oluşan benzer tümörlerdir. Mikroskop altında feokromasitoma ve paraganglioma aynıdır. Büyük ölçüde sadece konuma bağlı olarak farklı şekilde adlandırılırlar. Tüm feokromasitoma paragangliomaların yaklaşık %80-85’i adrenal medullada meydana gelir.

Yaklaşık %15-20’si bu alanın dışında göğüste, kalpte, karında, pelviste, mesanede ve/veya boyunda veya kafatasının tabanında meydana gelir. Baş ve boyundaki ve bazen diğer bölgelerdeki paraganglioma sessizdir, yani yüksek epinefrin veya norepinefrin üretmezler. Feokromositoma/paraganglioma salgılamayla ilişkili semptomlar arasında yüksek tansiyon (hipertansiyon), baş ağrıları, aşırı terleme ve/veya kalp çarpıntısı yer alır. Çoğu hastada feokromositomalar/paragangliomalar bilinmeyen nedenlerle rastgele (ara sıra) ortaya çıkar.

Vakaların yaklaşık %35’inde feokromositomalar otozomal dominant kalıtsal kalıtsal olabilir. Bazı kalıtsal vakalar, çoklu endokrin neoplazi tip 2a ve 2b, von Hippel Lindau sendromu, nörofibromatozis tip 1 veya kalıtsal paraganglioma feokromositoma sendromları veya ailesel izole feokromasitoma gibi başka bir bozukluğun parçası olarak ortaya çıkabilir. Çoğu feokromasitoma paraganglioma hedefe yönelik cerrahi yoluyla tedavi edilebilir.

Feokromositoma paraganglioma hastası olan bazı kişilerde semptom gelişmeyebilir (asemptomatik). Yüksek tansiyon (hipertansiyon), feokromasitomalarla ilişkili en yaygın bulgudur. Yüksek tansiyon her zaman mevcut olabilir veya gelip gidebilir. Etkilenen bireylerde sıklıkla baş ağrısı, düzensiz kalp atışı (çarpıntı) ve aşırı terleme (terleme) ile sonuçlanan kronik yüksek tansiyon atakları yaşanabilir. Bu bölümlerin sıklığı günde birkaç defadan ayda birkaç defaya kadar değişmektedir.

Feokromasitoma paragangliomalarla ilişkili semptomlar, katekolaminler olarak bilinen bazı hormonların (örn., norepinefrin ve epinefrin) salınması nedeniyle ortaya çıkar. Aşırı katekolamin salınımı, yüksek tansiyona ve feokromositomanın diğer karakteristik semptomlarına neden olur.

Daha az sıklıkta ortaya çıkan ek semptomlar arasında göğüs veya karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, kabızlık, soluk cilt (solgunluk), halsizlik ve kilo kaybı yer alabilir. Anksiyete veya endişe atakları da meydana gelebilir. Bazı kişiler aniden ayağa kalktıklarında kan basıncında aşırı bir düşüş yaşarlar, bu da bazen baş dönmesine (ortostatik hipotansiyon) neden olur. Feokromositoma paraganglioma hastası olan bazı kişiler, karbonhidratların parçalanmasında (metabolizmasında) zorluklar yaşayabilir ve diyabet geliştirebilirler.

Tedavi edilmezse feokromositomalar paragangliomalar ilerleyerek kalp kası hastalığı (kardiyomiyopati), beyinde kanama (beyin kanaması) veya akciğerlerde sıvı birikmesi (akciğer ödemi) gibi ciddi, hayatı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir. Feokromasitoma paraganglioma hastası olan bazı kişiler felç veya kalp krizi (miyokard enfarktüsü) geliştirme riski altında olabilir.

Feokromositomaların paragangliomaların yaklaşık %15’i kansere neden olabilir (metastatik, yani vücudun diğer bölgelerine yayılmış). Ekstraadrenal paragangliomaların metastatik olma olasılığı adrenal feokromositomalardan daha fazladır. Metastatik feokromositomalar paragangliomalar lenf düğümleri, karaciğer, akciğerler ve kemikler dahil olmak üzere vücudun çeşitli bölgelerine yayılabilir (metastaz yapabilir).

Çoğu durumda feokromositoma paragangliomanın kesin nedeni bilinmemektedir. Vakaların çoğu bilinmeyen nedenlerle (ara sıra) rastgele meydana gelir.

Feokromasitoma vakalarının yaklaşık %35’i genetik bozulmalardan veya belirli genlerdeki değişikliklerden (mutasyonlardan) kaynaklanır. Bu mutasyonlar otozomal dominant bir şekilde kalıtsaldır. Otozomal dominant genetik bozukluklar, hastalığın ortaya çıkması için değiştirilmiş genin yalnızca tek bir kopyasının gerekli olduğu durumlarda ortaya çıkar. Değiştirilen gen, ebeveynlerden herhangi birinden miras alınabilir veya etkilenen bireydeki yeni bir mutasyonun (gen değişikliği) sonucu olabilir. Değişmiş genin etkilenen ebeveynden yavruya geçme riski her hamilelik için %50’dir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.

Bazı feokromositoma paraganglioma vakaları genetik sendromun bir parçası olarak ortaya çıkar. Feokromasitoma paragangliomaların ikincil bir bulgu olabileceği bozukluklar arasında çoklu endokrin neoplazi tip 2a ve 2b, von Hippel Lindau sendromu, nörofibromatozis tip 1, kalıtsal paraganglioma feokromositoma sendromları ve izole ailesel feokromasitoma yer alır.

İzole, sendromik olmayan feokromasitoma paragangliomalı bireylerde yine de genetik bir yatkınlık olabilir veya tümörün gelişmesine neden olabilir. Genetik olarak bir bozukluğa yatkın olan bir kişi, hastalık için mutasyona uğramış bir gen taşır, ancak belirli koşullar altında tetiklenmediği veya “aktive edilmediği” sürece bu gen ifade edilemeyebilir. Genetik yatkınlığı olan bazı kişilerde hiçbir zaman bir tetikleyici olmayabilir ve hiçbir zaman tümör gelişmeyebilir. Bu vakaların bazıları, her iki ebeveynden de gelmeyen ancak artık çocuklarına aktarılabilen spontan bir genetik değişimin (yani yeni mutasyon) sonucu olarak rastgele ortaya çıkabilir.

Feokromositomalar paragangliomalar en az on farklı genden birinin mutasyonlarından kaynaklanabilir: aynı zamanda çoklu endokrin neoplazi tip 2 ile de ilişkili olan RET geni; von Hippel-Lindau sendromuyla da ilişkili olan VHL geni; nörofibromatozis tip 1 ile bağlantılı nörofibromatozis (NF1) geni; kalıtsal paraganglioma-feokromositoma sendromlarıyla ilişkili süksinat dehidrojenaz alt birim genleri (SDHA, SDHB, SDHC, SDHD, SDHAF2); TMEM127 geni; ve MAX geni.

Ayrıntılı hasta öyküsü (ailedeki önceki feokromositoma paraganglioma vakaları dahil), ayrıntılı bir klinik değerlendirme ve karakteristik bulguların (paroksismal ataklar, normal tedaviye yanıt vermeyen hipertansiyon vb.) tanımlanmasına dayanarak feokromasitoma paraganglioma tanısından şüphelenilebilir. . Kan ve/veya idrar analizi, idrarda ve kanda (plazma) katekolaminlerin veya bunların metabolitlerinin yüksek düzeylerini tespit ederek salgılayan feokromositoma paraganglioma tanısını doğrulayabilir. Metabolitler, vücut katekolaminleri parçaladığında (metabolize ettiğinde) üretilen katekolaminlerin yan ürünleridir.

Bilgisayarlı tomografi (BT taraması) ve manyetik rezonans görüntüleme (MRI) gibi görüntüleme teknikleri sıklıkla feokromositoma paragangliomanın spesifik konumunu ve boyutunu belirlemek için gerçekleştirilir. CT taraması sırasında, iç yapıların kesit görüntülerini gösteren bir film oluşturmak için bir bilgisayar ve röntgen kullanılır. MRI, belirli organ ve dokuların ayrıntılı kesit görüntülerini oluşturmak için manyetik alan ve radyo dalgalarını kullanır. MR, feokromositoma paraganglioma olduğundan şüphelenilen hamile kadınlar için tercih edilen görüntüleme tekniğidir.

Lobenguane I 123 enjeksiyonu (AdreView) ve galyum 68 dotatat, çocuklarda ve yetişkinlerde nadir görülen nöroendokrin tümörlerin tespitine yönelik moleküler görüntüleme ajanlarıdır ve tanı için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmıştır. Bunlar genellikle metastatik hastalıktan (vücuda yayılmış) şüphelenildiğinde kullanılır.

Feokromasitoma/paragangliomanın tanısı ve tedavi yönetimi, endokrin bozuklukları teşhis eden ve tedavi eden uzmanlar (endokrinologlar) gibi tıbbi uzmanlardan oluşan bir ekibin koordineli çabalarını gerektirebilir; kanserin teşhis ve tedavisinde uzmanlaşmış doktorlar (tıbbi onkologlar); kanserleri tedavi etmek için radyasyon kullanımında uzmanlar (radyasyon onkologları); onkoloji hemşireleri; cerrahlar; diyetisyenler; ve/veya diğer sağlık profesyonelleri.

Spesifik terapötik prosedürler ve müdahaleler birçok faktöre bağlı olarak değişiklik gösterebilir: tümör boyutu; tümörün yeri; tümörün lokalize mi yoksa yayılmış mı olduğu (metastaz); belirli semptomların varlığı veya yokluğu; bireyin yaşı ve genel sağlığı; ve/veya ek unsurlar. Belirli ilaç rejimlerinin ve/veya diğer tedavilerin kullanımına ilişkin kararlar, doktorlar ve sağlık ekibinin diğer üyeleri tarafından, vakanın özelliklerine göre hastayla dikkatli bir şekilde istişarede bulunularak alınmalıdır; olası yan etkiler ve uzun vadeli etkiler de dahil olmak üzere potansiyel fayda ve risklerin kapsamlı bir şekilde tartışılması; hasta tercihi; ve diğer uygun faktörler.

Feokromasitoma/paragangliomanın ana tedavisi cerrahidir. Feokromositomaların yaklaşık %80-85’i ameliyatla başarıyla çıkarılır. Adrenal bezlerden birinin veya her ikisinin (adrenalektomi) veya adrenal dışı paraganglioma durumunda başka bir bölgenin cerrahi olarak çıkarılması yapılabilir. Adrenal feokromasitoma tedavisinde en yaygın cerrahi prosedür laparoskopik adrenalektomidir.

Bu işlem sırasında karın bölgesinde küçük bir kesi açılır, kesiden küçük bir tüp (laparoskop) yerleştirilerek tümör çıkarılır. Her iki adrenalin de alındığı hastalarda, adrenalin normal glukokortikoid üretimini korumak için adrenalin dış katmanının (veya adrenal korteksin) küçük bir kısmı geride bırakılabilir (kortikal koruyucu cerrahi olarak adlandırılır). Bu, her iki adrenalin de çıkarılması gereken hastalarda glukokortikoid eksikliğinin neden olduğu daha sonraki komplikasyonları azaltabilir.

Ameliyattan önce, etkilenen kişilerin adrenal hormonların etkilerini en aza indirmek için alfa-adrenerjik blokerler ve muhtemelen beta-adrenerjik blokerlerle tedavi edilmesi gerekir. Doksazosin ve prazosin gibi alfa-adrenerjik blokerler, yüksek tansiyonu (hipertansiyon) kontrol etmek için kullanılır. Bazı hastalarda, hızlı kalp atışlarındaki aritmileri (taşikardi) tedavi etmek için propranolol veya metoprolol gibi beta-adrenerjik blokerler eklenebilir.

Metastatik feokromasitoma/paraganglioma vakalarını tedavi etmek için cerrahi kullanılabilir. Radyasyonun kanser hücrelerini hedeflemek ve yok etmek için kullanıldığı radyasyon tedavisi ve belirli antikanser ilaç kombinasyonları (kemoterapi), metastatik veya rezeke edilemeyen feokromasitoma/paraganglioma hastalarının tedavisinde de kullanılabilir. Ameliyatın etkilenen tüm dokuları çıkaramadığı durumlarda, metastaz yapmış dokunun periyodik olarak küçültülmesi (kütlenin küçültülmesi) yararlı olabilir. Ameliyatla etkilenen tüm dokuların giderilmediği kişilerin yüksek tansiyonu kontrol altına almak için ilaç kullanması gerekebilir.

2018 yılında FDA, Iobenguane I 131’i (marka adı: Azedra), cerrahi olarak çıkarılamayan, orijinal tümör bölgesinin dışına yayılmış ve sistemik antikanser tedavisi gerektiren feokromositoma paragangliomalı 12 yaş ve üzeri hastaların tedavisi için onayladı. Feokromositoma paraganglioma hastası olan tüm bireylere ve ailelerine genetik danışmanlık önerilmektedir. Diğer tedaviler semptomatik ve destekleyicidir.