Cüzzam Nedir? Nedenleri, Belirtileri, Teşhisi, Tedavisi

Cüzzam, mycobacterium leprae bakterisinin neden olduğu, insanlarda görülen kronik bulaşıcı bir hastalıktır. Uzun yıllar boyunca, bir tür lanetle ilişkilendirilen gizemli bir hastalık olarak kabul edildi ve bu hastalığa sahip kişiler izole edildi ve dışlandı. Günümüzde etkili bir tedavi mevcut ve hastalık tedavi edilebiliyor. Cüzzamlı kişileri izole etmenin artık hiçbir gerekçesi yok.

Haber Merkezi / Hastalık cildi, mukozaları, gözleri ve merkezi sinir sistemi dışında bulunan bazı sinirleri (periferik sinirler) etkileyebilir. Bunlar öncelikle ellerin, ayakların ve gözlerin sinirleri ve derideki sinirlerin bir kısmıdır. Ciddi, tedavi edilmeyen vakalarda duyu kaybı, el ve ayaklarda kas felci, şekil bozukluğu ve körlük meydana gelebilir.

Cüzzam geleneksel olarak tüberküloit ve lepromatoz olmak üzere iki ana türe ayrılır. Tüberküloit cüzzamı olan hastalarda hastalık sınırlıdır ve ciltte ve sinirlerde nispeten az sayıda bakteri bulunurken, lepramatöz hastalarda yaygın hastalık ve çok sayıda bakteri bulunur. Tüberküloit cüzzam, tipik olarak soluk veya hafif kırmızı, kuru, tüysüz ve dokunulduğunda uyuşuk (anestezik) olan çeşitli boyutlarda birkaç düz veya hafif kabarık cilt lezyonu ile karakterize edilir. Lepromatoz cüzam, çok daha genel bir hastalık, derinin yaygın tutulumu, birçok periferik sinirin kalınlaşması ve bazen gözler, burun, testisler ve kemik gibi diğer organların tutulumuyla spektrumun diğer ucundadır.

Bu iki uç arasında, genellikle sınırda cüzzam olarak bilinen ara alt tipler de vardır. Ara alt tipler sınırda tüberküloit, orta sınırda ve sınırda lepromatöz cüzzamdır. Sınırda cüzzam ve alt tipleri, polar tüberküloidden daha yaygın hastalıkla karakterize edilir, daha çok sayıda cilt lezyonu ve daha fazla sinir tutulumu vardır, ancak lepromatöz cüzzamdaki kadar yaygın hastalık değildir. Belirsiz cüzzam, dokunma hissinin hafifçe azaldığı tek bir cilt lezyonundan oluşan çok erken bir cüzzam biçimini ifade eder. Genellikle büyük cüzzam türlerinden birine ilerleyecektir.

1982’de Dünya Sağlık Örgütü, yalnızca iki sınıflandırmaya sahip basitleştirilmiş bir sınıflandırma önerdi: Paucibaciller (PB) ve Multibaciller (MB), cüzzam. Bu sınıflandırma artık dünya çapında tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Daha eski ve biraz daha karmaşık olan sınıflandırma, özellikle klinik araştırma çalışmaları için bazı programlarda hâlâ kullanılmaktadır. Paucibacillary sınıflandırması belirsiz, tüberküloit ve sınırda tüberküloit cüzzamı kapsar. Multibacillary sınıflandırması orta sınır, sınırda lepromatöz ve lepromatöz leprayı içerir.

En erken semptomlar genellikle ciltte tipik olarak düz, soluk (hipopigmente) veya kırmızımsı (eritemli) lekeler olan ve dokunma veya ağrıya karşı duyarlılığın hafifçe azaldığı cilt lezyonlarıdır. Bu lezyonlar tipik olarak yanma veya ağrı gibi başka semptomlarla ortaya çıkmaz. Etkilenen bölgede bir miktar saç dökülmesi olabilir. Cilt lezyonları ilerledikçe kabarabilir ve bazı durumlarda nodüller oluşabilir. Sinir tutulumunun semptomları arasında etkilenen bölgelerde duyu veya his azalması (anestezi) ve bazen yanma ve karıncalanma hissi (parestezi) yer alır. Daha ileri vakalarda ellerde veya ayaklarda güçsüzlük, felç ve kas atrofisi görülebilir.

Tüberküloit ve borderline tüberküloit cüzzamı olan kişiler, nispeten az sayıda cilt lezyonu ve yalnızca birkaç etkilenen sinir ile sınırlı bir hastalığa sahiptir. Ancak hastalığın erken döneminde, yalnızca bir el veya ayak tutulmuş olsa bile, ciddi duyu kaybı ve kas zayıflığı görülebilir. Lepromatöz cüzamlı kişilerde başlangıçta minimal düzeyde duyu kaybı olabilir; ancak tedavi edilmezse cilt ve sinirlerde geniş çaplı tutulum gelişecektir.

Ortaya çıkabilecek komplikasyonlar arasında göz tutulumu ve yüzde, ellerde ve ayaklarda şekil bozuklukları yer alır. Yüzdeki şekil bozuklukları, burun deliklerini (nazal septum) ve diğer yüz dokularını ayıran burun bölümünün tahrip olmasından kaynaklanabilir. İlerlemiş hastalıkta, lepromatoz cüzamlı kişiler kaşlarını ve kirpiklerini kaybedebilir ve göz kapakları felçleşebilir, böylece kişiler gözlerini düzgün bir şekilde kırpamaz veya kapatamaz. Kulak memeleri büyüyebilir veya kırışabilir. El ve ayaklarda şekil bozuklukları, kas felci ve duyu kaybı nedeniyle hissedilmeyen tekrarlanan travmalardan kaynaklanabilir.

Cüzzamın en ciddi komplikasyonu bazen tedaviye başladıktan sonra bile oluşabilen sinir hasarıdır. Sinir hasarının çoğu, tedavi sırasında hastaların %25 ila 50’sinde meydana gelen ve genellikle reaksiyon olarak bilinen bir tür immünolojik problem sırasında meydana gelir. Reaksiyonlar ilaç reaksiyonları veya alerjiler değildir, hastanın kendi bağışıklık sisteminin hala ciltte ve sinirlerde bulunan ölü bakterilere karşı reaksiyon göstermesidir. Orta veya sınırda hastalığı olan hastalarda, cilt lezyonlarında kızarıklık ve şişlik, el ve ayak sinirlerinde şişlik, hassasiyet ve ağrının olduğu, ters reaksiyon olarak bilinen bir reaksiyon türü ortaya çıkabilir. Bu süreçte sinir hasarı meydana gelebilir.

İkinci tip reaksiyon yalnızca borderline lepromatöz ve lepromatöz hastalıkta ortaya çıkar ve eritema nodozum leprosum (ENL) olarak bilinir. Bu sendrom ateş ve kabarık, kırmızı, ağrılı cilt nodülleri ile karakterizedir. Ayrıca sinirlerde ağrı ve hassasiyet meydana gelebilir ve bunun sonucunda ellerde ve ayaklarda sinir hasarı meydana gelebilir. ENL ayrıca eklem hastalığı (poliartralji), göz iltihabı ve testis iltihabı ile de ilişkili olabilir.

Reaksiyonlar sırasında ve bazen reaksiyon belirtisi olmaksızın yüzdeki sinirlerde hasar meydana gelebilir, bu da göz kapaklarının kapanmasında zayıflığa ve korneada his kaybına (kornea anestezisi) neden olabilir. Bu, kornea kuruluğuna ve yara izine neden olabilir ve körlüğe yol açabilir. Lepromatoz cüzamlı kişilerde ayrıca gözün iris ve sklerasında da iltihaplanma olabilir, bu da görme bozukluğuna ve bazı durumlarda körlüğe yol açabilir.

Cüzzam, mycobacterium leprae bakterisinin neden olduğu, insanlarda görülen kronik bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalık Hindistan ve Çin’de birkaç bin yıldır biliniyor ve tanımlanıyor. 100 yılı aşkın bir süre önce Norveç’teki Armauer Hansen, bakterileri cüzzamın nedeni olarak tanımladı.

Hastalığın bulaşma şekli tam olarak anlaşılamamıştır. Bakteriler yalnızca canlı konakçılarda büyür ve belirli fare, sıçan ve armadillo türleri dışında laboratuvar ortamında yetiştirilmez. Bazı yabani armadillolar da bakteri taşır. Tedavi edilmeyen hastaların burun ve ağızlarında bazen çok sayıda bakteri bulunduğundan, en olası yayılma yolu solunum yolu yoluyla oluyor gibi görünüyor. Bunlar çevreye salındığında diğer duyarlı kişiler tarafından solunabilir.

Çoğu insanın hastalığa karşı doğal bir bağışıklığı vardır ve maruz kalsalar bile hastalığa yakalanmazlar. Tüm insanların yalnızca yüzde 5’i hastalığa duyarlıdır. Yeni vakaların yarısından fazlasında cüzzamlı bir hastayla bilinen herhangi bir temas öyküsü bulunmuyor.

Tanı genellikle öykü ve muayenedeki karakteristik bulgularla konulabilir. Önemli bulgular, ciltteki bir noktada hafif dokunma hissinin azalması, kol veya bacaklarda genişlemiş veya hassas sinirler, el veya ayakta uyuşukluk ve ciltte bakteri bulunmasıdır. Etkilenen cilt bölgelerinde saç dökülmesi de olabilir. Özel bir tür cilt yayması yaygın olarak yapılır ve lepromatöz ve borderline lepromatöz vakalarda derideki bakterileri gösterir. Tüberküloz vakalarında bakteri, deri yaymasında bulunamayacak kadar azdır. Bir lezyonun deri biyopsisi de tanıyı doğrulamak için yararlı olabilir. Şu anda tanıya yardımcı olacak herhangi bir kan testi veya deri testi bulunmamaktadır.

Cüzzam tedavi edilebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır. Hastaların büyük çoğunluğu ilaçlarını evde alıp, düzenli iş ve diğer aktivitelerine devam edebilmektedir. Cüzzamlı hastaların izole edilmesine gerek yoktur. Cüzzam tedavisinde kullanılan ilaçların bakterileri öldürmede oldukça etkili olduğunu, tedavi gören hastaların bulaşıcı olmadığını ve hastalığı yaymadığını unutmamak önemlidir.

Şu anda mevcut olan ilaçlar çok etkili ve tedavi 20 yıl öncesine göre çok daha kısa sürüyor. Başlıca ilaçlar dapson, rifampin ve klofazimindir. PB hastalığı (belirsiz, tüberküloid veya borderline tüberküloid hastalığı) olan hastalara dapson ve rifampin altı ay süreyle verilebilir; MB hastalığı olan hastalara (midborderline, borderline lepromatoz ve lepromatöz hastalık) dapson, rifampin ve klofazimin iki yıl süreyle verilebilir. Yukarıdaki ilaçları kullanan daha da kısa rejimler geliştirilmekte ve dünyanın bazı yerlerinde kullanılmaktadır ve bazı bölgelerde yalnızca bir cilt lezyonu olan hastalar yalnızca tek doz ilaçla tedavi edilmektedir. Minosiklin, oflaksasin ve klaritromisin gibi diğer bazı ilaçların da tedavide etkili olduğu bulunmuş ve yaygın olarak kullanılan üç ilaca karşı alerji veya intoleransın olduğu durumlarda kullanılmaktadır.

Yukarıda açıklandığı gibi hafif reaksiyonları olan hastalar, analjeziklerle semptomatik olarak tedavi edilebilir, ancak çoğu vakada reaksiyonların kontrolü için prednizon veya benzeri ilaçlar da gerekecektir. Bunların bazen aylarca verilmesi gerekebilir. Talidomid (Thalomid) ilacı, bazen cüzzamla ilişkilendirilen ve ağrılı cilt lezyonlarına yol açan inflamatuar bir komplikasyon olan eritema nodozum leprosum (ENL) tedavisi için FDA tarafından onaylandı. Reaksiyonun tersine çevrilmesinde etkili değildir ve bakterileri öldürmez. Talidomid gelişmekte olan fetüs üzerinde ciddi etkilere sahip olabilir ve çok dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır. Genellikle çocuk doğurma potansiyeli olan kadınlara verilemez.

Eritema nodozum leprosum’un (ENL) oküler komplikasyonları, gözlerde kalıcı hasarı önlemek için derhal tedavi edilmelidir. Lokal atropin ve hidrokortizonlu göz damlaları, göz bebeklerini geniş tutmak ve reaksiyon geçinceye kadar iltihabı azaltmak için kullanılabilir. Kornea kuruluğu olan hastalar, göz damlaları ve gözün doğal kayganlaştırıcılarının yerine geçen maddelerle tedavi edilir.

Cüzzam tedavi edilebilir ve çoğu sakatlık ve deformasyon önlenebilir. Cüzzam sanılanın aksine el ve ayak parmaklarının düşmesine neden olmaz. Bazen görülen el ve ayak parmaklarının kaybı cüzzam enfeksiyonundan değil, ekstremitelerde sinir hasarı ve his kaybı sonucu oluşan yaralanmalardan kaynaklanmaktadır. Bu yaralanmalar ikincil olarak diğer bakteri türleri ile enfekte olabilir ve ayak parmaklarının veya parmakların enfekte olmuş kemiği kaybetmesine ve sonuçta kısalmasına neden olabilir.

Yaralanmalar önlenebilirse sakatlığın büyük bir kısmı meydana gelmeyecektir. Kalıcı sakatlıkların önlenmesi için yapılabilecek en önemli şey, hastaların hastalığın en erken evrelerinde teşhis ve tedavi edilmesidir. Bakterileri öldürmek için uygun ilaçlara başlanmalı ve reaksiyonlar ortaya çıkarsa derhal tedavi edilmelidir. Halihazırda bir miktar sinir hasarı geçirmiş olanlar için el, ayak ve göz bakımı konusunda sağlık eğitimi, daha fazla yaralanma ve deformasyonun önlenmesi açısından çok önemlidir.

Cüzzamlı bazı kişiler ayaklardaki his kaybını telafi eden özel ayakkabılardan faydalanabilir. Duygu kaybı olan ellerin yaralanmasını önlemek için eldiven veya özel aletler kullanılabilir. Göz problemlerini tedavi etmek veya el ve ayaklardaki belirli şekil bozukluklarını düzeltmek için ameliyat gerekli olabilir. Ameliyatın amacı fonksiyonu ve yaşam kalitesini iyileştirmektir.