Beş Soruda ‘Yeni Seçim Yasası’

Cumhur İttifakı’nın uzun süredir üzerinde çalıştığı ve hafta başında Meclis’e sunduğu Seçim Kanunu değişikliği teklifi, ittifakları tartışmaya açtı. 6 muhalefet partisi, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ortak metni için birlikte hareket ederken DEVA ve Gelecek partilerinin Millet İttifakı’na katılıp katılmayacağı merak ediliyordu.

Ancak, milletvekili seçimleri açısından oy oranı düşük partilerin ittifak içinde kalmasını anlamsız hale getiren düzenleme ile bu hesaplar da yeniden yapılmaya başlandı. Peki, Cumhur İttifakı, Seçim Yasası ile tam olarak neyi hedefledi? İktidar, cumhurbaşkanlığını kaybedip Meclis çoğunluğunu alırsa ne olur? Millet İttifakı seçime nasıl girecek? 5 soruda yeni seçim yasası ve ittifaklar:

Cumhur İttifakı, Seçim Yasası ile tam olarak neyi hedefledi?

DW Türkçe’den Eray Görgülü’nün haberine göre, Ankara’da siyasi kulislerde aylardır en çok konuşulan konuların başında Millet İttifakı’nın genişleyip genişlemeyeceği sorusu geliyordu. 6 muhalefet partisinin geçen yıl Eylül ayında ilk kez Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’e ilişkin ortak metin çalışması için aynı masaya oturmasıyla bu yöndeki beklenti daha da artmıştı. 6 partinin genel başkan yardımcılarının sık sık bir araya gelmeye başlaması, kamuoyunda ittifak görüntüsüne neden oldu.

Bu durum, ittifak için önce ilke ve esasların belirlenmesi gerektiğini savunan DEVA ve Gelecek partilerinde rahatsızlık yaratsa da, 6 partinin genel başkanı ilk kez 12 Şubat’ta yuvarlak masada bir araya geldi. Bu toplantıda da genel başkanlar ittifakla ilgili görüş ve önerilerini dile getirirken, Millet İttifakı’na yeni katılımlar için iktidarın üzerinde çalıştığı Seçim Yasası’nın beklenmesi kararlaştırıldı. Bu süreçte kamuoyuna yansıyan anketlerde ise Millet İttifakı’nın, Cumhur İttifakı’nı geçtiği görülüyordu.

ORC’nin 06-13 Mart tarihleri arasında 41 ilde 7 bin 290 vatandaşla yaptığı anket sonucunda göre Cumhur İttifakı’nın oyu yüzde 36,8 olurken, Millet İttifakı’nın oy oranı yüzde 40,6 olarak kaydedildi. Seçim Yasası, işte bu siyasi tablo ışığında hazırlandı.

Yüzde 7 baraj, seçime katılma yeterliliklerinden birisi olan grup kurma şartının kaldırılması beklenen maddelerdi ancak teklifin ikinci maddesi herkes için sürpriz oldu. “Artık oy” uygulamasını sonlandıran düzenleme, oy oranı düşük partilerin ittifak içerisinde yer alması halinde milletvekili çıkartabilmesini neredeyse imkansız hale getirdi.

Mevcut kanuna göre oylar önce ittifak partilerine dağıtılıyor, partiler milletvekili paylaşımı usulüne göre kendi arasında dağıtımını yapıyor. Bu durumda iki milletvekilinin seçildiği bir seçim bölgesinde üçüncü olan parti, ittifakta olduğu için “artık oy”larla ikinci partinin önüne geçip milletvekili çıkartabiliyordu.

İktidar düzenlemeyi, artık oyların sebep olduğu haksızlığın giderilmesi ve temsilde adaletin sağlanması gerektiği gerekçesiyle savundu. Fakat muhalefet ve siyasi analistlere göre, iktidarın birinci hedefi, oy oranı düşük partilerin ittifak içinde kalmasını anlamsız hale getirerek Millet İttifakı’nın genişlemesini engellemek oldu. Bu şekilde, muhafazakar sağ bloktaki Saadet, DEVA ve Gelecek partilerinin Millet İttifakı içerisinde seçime girmesi engellenerek, Cumhurbaşkanlığı kaybedilse bile Meclis’teki parlamento çoğunluğunun korunması amaçlandı.

Cumhur İttifakı, Seçim Yasası’na rağmen baskın ya da erken seçime gitmek isteyebilir mi?
Seçim Kanunu’nda yapılan değişikliklerin yürürlüğe girebilmesi için, Anayasa’ya göre değişikliğin üzerinden en az bir yıl geçmesi gerekiyor. Dolayısıyla Cumhur İttifakı’nın bu düzenlemeyle erken seçimin kapısını kapattığı yorumları yapılıyor.

AKP ve MHP’li yetkililer de, yaptıkları açıklamalarda yasa teklifinin TBMM’ye sunulmasıyla erken seçim tartışmalarını sonlandırdıklarını ifade ettiler. Ancak, muhalefet cephesinde, “erken seçimin yasa değişikliğiyle bir ilgisinin olmadığı, iktidarın ekonomik ve siyasi şartları kendi lehine döndürmesi durumunda yine erken ya da baskın seçime gidebileceği” görüşü de değerlendiriliyor.

Öte yandan Millet İttifakı cephesinden yapılan açıklamalarda 6 partinin iş birliğine devam edeceği güçlü bir şekilde vurgulansa da ittifaka katılması beklenen partilerin durumu, yeni düzenlemeyle belirsizliğe sürüklenmiş durumda. Bu gelişme doğrultusunda kulislerde dillendirilen bir diğer senaryo ise, iktidarın “Millet İttifakı’nı bölme” planını başarması halinde de erken ya da baskın seçime gidebileceği yönünde.

İktidar, Cumhurbaşkanlığını kaybedip, Meclis’teki çoğunluğu elde ederse nasıl bir tablo ortaya çıkar, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’e geçilebilir mi?

Bu sonucun bir benzeri 31 Mart 2019 yerel seçimlerinin ardından İstanbul ve Ankara’da ortaya çıktı. Cumhur İttifakı, seçimi yüzde 51,6’lık oy oranıyla önde tamamlasa da başta İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere 11 büyükşehir belediyesini İYİ Parti’nin de desteklediği CHP adayları kazandı. Ancak İstanbul ve Ankara’da belediye meclisleri üye sayısındaki çoğunluk Cumhur İttifakı’na geçti. Yani belediye başkanlığı CHP yönetimindeyken, belediye meclislerindeki karar alma yetkisi ise Cumhur İttifakı’nın olmuş oldu.

Ekrem İmamoğlu ile Mansur Yavaş yönetimlerinin halk ekmek büfeleri açılması, kentsel dönüşüm projeleri, işletmelerin kiraya verilmesi gibi kararlarının, Meclis’te AKP ve MHP’li üyeler tarafından reddedilmesi, muhalefetin “Meclis çalıştırılmıyor” eleştirilerine neden oldu. Siyasi kulislerde dillendirilen iddialara göre, Cumhur İttifakı’nın Meclis’teki salt çoğunluğu elde etmesi durumunda İstanbul ve Ankara örneğinde olduğu gibi Meclis’in çalıştırılmaması durumu ortaya çıkabilir. Diğer yandan Cumhurbaşkanlığı seçimini Millet İttifakı’nın kazanması halinde vaatler arasında bulunan Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’e de geçişin şeklini de Meclis’teki aritmetik belirleyecek.

Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’e dönüş için Anayasa değişikliği ve bu değişiklik teklifinin de referanduma gidilmeden yapılabilmesi için 600 milletvekilinden en az 400 milletvekilinin oyuna ihtiyaç duyuluyor. Değişikliğin 360 milletvekili tarafından kabul edilmesi halinde ise referanduma gidilmesi gerekiyor. Meclis’te oluşacak aritmetiğe göre Cumhur İttifakı, Millet İttifakı’nı Anayasa değişikliği için referanduma gitmeye de zorlayabileceği, ihtimaller arasında değerlendiriliyor.

Seçim Kanunu değiştiğinde DEVA, Gelecek, Demokrat ve Saadet partileri seçime nasıl girecek?

İktidarın hafta başında açıkladığı Seçim Yasası, Millet İttifakı’nın tüm planlarını değiştirmesine neden oldu. Bu değişikliğin en büyük nedeni ise, “artık oy” uygulamasının sonlandırılarak, oy oranı düşük partilerin ittifak içerisinden milletvekili çıkartabilmesini engelleyecek düzenleme oldu. Zaten, muhalefetten gelen ilk değerlendirmeler de “İttifakı bitirecek düzenleme” şeklindeydi. Ankara’da muhalefet partilerinin genel merkezlerinde ise yeni seçim sistemine ilişkin ince hesaplar yapılmaya başlandı.

İlk değerlendirmelere göre Millet İttifakı ve henüz ittifakta yer almayan DEVA ve Gelecek partilerinin önünde birkaç seçenek bulunuyor. Bunlardan birincisi, Saadet Partisi ve Demokrat Partisi ile DEVA ve Gelecek partilerinin adaylarının, CHP ve İYİ Parti listelerinden seçime girmesi şeklinde. Bir önceki seçimlerde Saadet Parti’li Abdülkadir Karaduman ve Cihangir İslam CHP listelerinden seçime girerken, Demokrat Parti Genel Başkanı Gültekin Uysal da İYİ Parti listesinden aday olmuştu.

Diğer bir seçeneğin de muhafazakar sağ blokta kalan partilerin yeni bir ittifak kurması yönünde. Ancak, bu seçeneğin gündeme alınması için bu partilerin kuracağı ittifakın yüzde 7 barajını aşıp aşamayacağının net olarak görülmesi gerekiyor. Diğer yandan düşük oy oranına sahip partilerden belirlenmiş adayların o seçim bölgelerinde CHP ve İYİ Parti tarafından desteklenmesi seçeneği üzerinde de duruluyor. Bu şekilde dört partinin de Millet İttifakı çatısı altında seçime girebileceği değerlendiriliyor.

HDP’nin başını çektiği “3. Yol İttifakı” ne yapacak?

Cumhur ve Millet İttifakı dışında girilen 3. Yol arayışı, bu yılın başında HDP’nin çağrısıyla harekete geçmişti. HDP’nin çağrısıyla TKP, TİP, EMEP, Toplumsal Özgürlük Partisi, Emek Partisi ile Sosyalist Meclisler Federasyonu’nun genel başkanı, eş başkan ve MYK üyeleri bir araya gelmişti. Yine HDP’nin çağrısıyla Şubat ayında 8 sol, sosyalist ve devrimci yapı ikinci toplantısını yapmış ve ortak mücadele zemininde hareket etme yönünde bir karara varılmıştı.

3. Yolda da henüz ittifaka ilişkin bir karar alınmazken, HDP içerisinde yeni düzenlemenin büyük partilere yarayacağı yorumları yapılıyor. Millet İttifakı’nda olduğu gibi diğer partilerin 3. Yol ittifakı içerisinde yer alması durumunda milletvekili çıkarması olanaksız hale gelecek. Millet İttifakı’nda olduğu gibi, 3. Yol ittifakında da diğer partilerden adayların HDP listelerinden seçime girmesi seçeneği üzerinde duruluyor.