Adam Tooze’un “Hegemonya Notları”
Hegemonya, bir devlet, grup veya aktörün diğerleri üzerinde ekonomik, siyasi, askeri veya kültürel alanda üstünlük kurarak liderlik veya tahakküm sağlaması durumudur.
Haber Merkezi / Adam Tooze’un Hegemonya Notları (orijinal adı Notes on Hegemony), hegemonya kavramını tarihsel, ekonomik ve politik bağlamda ele alan bir çalışmadır.
Tooze, hegemonyayı sabit bir durum değil, krizler ve dönüşümlerle sürekli sınanan bir süreç olarak görür. Tooze, Hegemonya Notları’nda, özellikle ABD’nin 20. yüzyıldaki hegemonik yükselişi ve 2008 finansal krizi gibi olayların bu hegemonyayı nasıl sorgulattığını inceler.
Küresel Ekonomik Krizlerin Genel Özellikleri:
Zincirleme Etki (Contagion): Krizler, bir bölgedeki ekonomik sorunların (örneğin, banka iflasları veya borç krizleri) küresel piyasalara yayılmasıyla büyümektedir. 2008 finansal krizi buna iyi bir örnek teşkil eder; ABD’deki mortgage balonu patlaması, küresel bankacılık sistemini çöküşün eşiğine getirmiştir.
Finansal Sistemin Rolü: Modern krizler, genellikle karmaşık finansal araçlar (örneğin, türev ürünler) ve küreselleşmiş sermaye akımları nedeniyle hızlanır.
Hegemonik Güçlerin Tepkisi: Tooze, hegemonik güçlerin (özellikle ABD’nin) krizlere müdahale biçiminin, küresel düzenin istikrarını belirlediğini savunmaktadır. Örneğin, ABD Merkez Bankası’nın (Fed) 2008’de likidite enjeksiyonları, küresel finans sistemini ayakta tutmuştur.
Jeopolitik Sonuçlar: Krizler, güç dengelerini değiştirebilir. 2008 krizi, Çin’in küresel ekonomideki rolünü güçlendirirken, Batı hegemonyasının sorgulanmasına yol açmıştır.
Önemli Küresel Ekonomik Krizler:
1929 Büyük Buhranı: Borsanın çöküşüyle başlayan bu kriz, küresel ticareti ve üretimi çökertmiştir. Tooze, bu dönemin ABD’nin hegemonik yükselişini hızlandırdığını ve uluslararası işbirliği eksikliğinin krizi derinleştirdiğini vurgulamaktadır.
1970’ler Petrol Krizi: OPEC’in petrol ambargosu, stagflasyonu (yüksek enflasyon + ekonomik durgunluk) tetiklemiştir. Bu, Batı ekonomilerinin kırılganlığını ortaya koymuştur.
1997 Asya Finansal Krizi: Doğu Asya ülkelerindeki sermaye kaçışı, küresel piyasalarda dalgalanmalara neden olmuştur. IMF’nin müdahaleleri, hegemonik güçlerin kriz yönetimindeki rolünü göstermiştir.
2008 Küresel Finansal Kriz: Lehman Brothers’ın iflasıyla doruğa ulaşan bu kriz, mortgage balonundan kaynaklanmıştır. Tooze, Crashed adlı kitabında (ki Hegemonya Notları ile tematik olarak bağlantılıdır), bu krizi ABD merkezli finansal sistemin kırılganlıklarının bir yansıması olarak analiz etmektedir.
2020 Covid-19 Ekonomik Krizi: Pandemi, küresel tedarik zincirlerini ve ekonomileri durma noktasına getirmiştir. Devletlerin büyük ölçekli mali teşvik paketleri, hegemonya tartışmalarında yeni bir boyut açmıştır.
Tooze’un Perspektifi:
Tooze, Hegemonya Notları’nda küresel ekonomik krizleri, hegemonik güçlerin (özellikle ABD’nin) küresel düzeni sürdürme kapasitesini test eden anlar olarak görmektedir. Krizler, sadece ekonomik değil, aynı zamanda siyasi ve sosyal sonuçlar doğurur:
Finansal Hegemonya: ABD’nin doların rezerv para statüsü ve Fed’in küresel piyasalardaki etkisi, krizlerde hegemonik gücün ana araçlarıdır.
Çin’in Yükselişi: Tooze, Çin’in krizlere yanıt olarak ekonomik gücünü artırmasını (örneğin, 2008 sonrası altyapı yatırımları) Batı hegemonyasına bir meydan okuma olarak değerlendirmektedir.
Kriz Yönetiminin Sınırları: Hegemonik güçler, krizleri yönetirken kendi çıkarlarını önceliklendirebilir, bu da küresel eşitsizlikleri derinleştirebilir (örneğin, 2008’de gelişmekte olan ülkelerin maruz kaldığı sermaye akışı dalgalanmaları).
