Çıban nedir? Belirtileri, Nedenleri, Tedavisi

Derideki kıl keseciğine veya yağ bezi kanalına stafilokok denilen bakterinin girmesi ile oluşan irinli, ağrılı şişliklere çıban (fronkül) denir. Küçük bir sivilce gibi oluşmaya başlayan çıban, giderek irileşerek büyük bir kitleye dönüşür.

Yağlı cilt tipi, aşırı terleme, kaşıntılı hastalıklar, alkol tüketimi gibi etkenler, kişide çıban oluşumunu artıran faktörler arasında yer alır. Çıban, genellikle ense, boyun, göz kapağı, kafa derisi, kulaklar, kalça, kol ve bacaklarda yaygın olarak görülse de vücudun tüm bölgelerinde de oluşabilir. Kendiliğinden iyileşebilen bu enfeksiyon, bağışıklık sistemi zayıf kişilerde kana karışarak daha ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.

Nedenleri;

• Kronik Deri Rahatsızlığı: Birçok deri hastalığında bakterinin vücudun içerisine girmesi kolaylaşır.
• Şeker hastalığı (Diyabet): Deride oluşan hasarların iyileşmesi zorlaştığı ve savunma sistemi zayıfladığı için gelişebilir.
• Bağışıklık sistemi sorunları: Böbrek yetmezliği, kemoterapi, steroid (kortizon) tedavisi, kalıtsal olarak bağışıklık sisteminin çalışmaması gibi durumlarda sık gelişir.
• Fazla kilo: Obez kişilerde vücutta katlar oluşması ve bunların birbirine sürtünmesi sonucu cilt tahriş olur. Ayrıca bu bölgelerin fazla terlemesi de çıbana neden olabilir.
• Sık sık terleme: Bazı tiroit hastalıklarında terlemenin çok olması çıbana neden olabilir. Ayrıca, vücutta nemin fazla olduğu kasık, koltuk altı gibi bölgelerde daha sık görülür.

Belirtileri;

• Deride sert, ağrılı, bezelye veya nohut büyüklüğünde şişlik
• Şişliğin ortası bazen beyaz veya sarı renkte olabilir.
• Çıban etrafında sıcaklık artışı ve kızarıklık olabilir.

Türleri;

Pek çok çıban türü bulunmakla beraber sıklıkla karşılaşılan çıban türleri şunlardır:

• Şark Çıbanı: Halep çıbanı, Bağdat çıbanı ve güzellik yarası olarak da bilinen şark çıbanı, kutanöz leishmaniasis adlı paraziti taşıyan kum sineklerinin ısırması ile insana bulaşır. El, ayak ve yüz bölgesinde sivilce şeklinde başlayan ve 1-2 cm çapında yaralara yol açan bu enfeksiyon, tedavi edilmediğinde kalıcı ize yol açar.
• Kara Çıban: Şarbon olarak da bilinen kara çıban, halk arasında çoban çıbanı gibi farklı isimlerle de anılır. Bacillus anthracis bakterisinin yol açtığı hastalık, inek, koyun ve keçi gibi hayvanlardan ya da bakterinin bulunduğu eşyalara temas sonucu insana bulaşabilir. Bulaştığında deride kabarıklık ve kaşıntıya yol açan içi su dolu kabarcık şeklinde görünen çıbanın orta kısmı zamanla kararır ve ağrısız bir yara hâlini alır.
• Şirpençe Çıbanı: Aslan pençesi olarak da bilinen çıbanın tıptaki adı karbonküldür. Staphylococcus aureus bakterisinin yol açtığı bu çıban türü diğer çıban türlerine göre çok daha ağır seyirlidir. Deride çıban oluşumunun yanı sıra ateş, titreme ve üşüme gibi belirtilere yol açar.

Ne yapmalı?

• Yara yeri sabunlu su ile yıkanarak temizlenmelidir.
• Sıcak su ile temiz bir bezle pansuman yapılmalıdır.
• Çok sayıda ve büyük boyutta çıban oluştuysa ve altta yatan herhangi bir hastalık varsa doktora başvurulmalıdır.
• Merhem olarak veya ağızdan verilen ilaçlar düzenli bir şekilde kullanılmalıdır.

Nelere dikkat etmeli?

• Yara yerine dokunmamak gerekir. Dokunulursa, enfeksiyon bulaşmaması için ellerin çok iyi yıkanması gerekir.
• Yara yeri temiz gazlı bezle kapalı tutulmalıdır.
• Halk arasında uygulanan birçok çıban tedavi yöntemi vardır. Ancak bunların hiçbirini doktorunuza danışmadan uygulamayın.

Ne zaman doktora gidilmeli?

• Çıban yüzde ve kulak etrafındaysa
• Çok sayıdaysa
• Çok sık tekrarlıyorsa
• Çıban giderek büyüyorsa
• Ateş, halsizlik ve titreme şikayetleri varsa
• Çıbanın iyileşme süresi 2 haftayı geçti ise mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Tedavisi;

Kızarıklık ve kaşıntı hissi ile oluşmaya başlayan çıban, bir süre sonra ağrılı bir şişlik hâlini alır. Genelde iyice olgunlaşmasının ardından kendiliğinden patlayarak iyileşir. Bu gibi durumlarda çıban, tedaviye gerek kalmaksızın iyileşebilir. Çıbanın patlamasından sonra yeni bir enfeksiyona açık hâle gelen bölgeye çıplak elle dokunulmamalı ve bölge iyice temizlenmelidir.

Çıban oluşumu, erken dönemde fark edilirse günde birkaç kez çıbanın üzerine sıcak pamuk koymak, fazla bastırmadan bölgeyi temizlemek, çıbanın büyümeden iyileşmesini sağlayabilir. Ancak çıban sayısı fazlaysa, çıban oluşumu sürekli tekrar ediyorsa ve bağışıklık sisteminin zayıf olduğunu gösteren diğer belirtiler varsa kişi, mutlaka hekime başvurmalıdır.

Bu tip vakalarda hekim, fizik muayene yaptıktan ve hastanın öyküsünü dinledikten sonra gerekli gördüğünde ek laboratuvar tetkikleri isteyebilir. Doktor, tedaviyi kişinin genel durumuna ve çıbanın türüne göre düzenler. Genelikle kişiye antibiyotikli krem ya da antiseptik solüsyon reçete edilir. Ağrı düzeyi fazlaysa hekim, lokal olarak kullanılacak ağrı kesici krem de verebilir.

Bazı durumlarda çıban ameliyatı olarak da bilinen yöntemle steril ortamda uygun araçlarla çıbanın içinde bulunan irinin boşaltılması da sağlanır. Çıbanın, kişinin kendisi tarafından sıkılması ya da içinin boşaltılmaya çalışılması, enfeksiyonun yayılmasına yol açabilir. Özellikle göz altı, burun ve kulak bölgesinde yer alan çıbanlara uygun olmayan yollarla yapılan müdahaleler, enfeksiyonun beyne ulaşmasına ve çok daha ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.

Sık sık vücudunuzun belirli bölgelerinde çıban görüyorsanız, yüzünüzde ve kulak etrafında çok sayıda çıban varsa, çıban giderek büyüyor ya da ateş, hâlsizlik ve titreme gibi belirtiler eşlik ediyorsa, iki haftadan uzun süredir iyileşmediyse, çıban oluşumu sürekli tekrarlanıyorsa, sağlık kontrollerinizi yaptırmak üzere sağlık kurumlarına başvurabilirsiniz.