Yozgat: Kayyımzade Camii
Kayyımzade Camii; Yozgat’ın Merkez İlçesi, Köseoğlu Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçları ile ulaşım mümkündür.
Harime giriş kapısı üzerinde bir kitabesi vardır. Kitabesine göre camii, Cevheri veya Cevahir Ali Efendi Tarafından H.1219 / M.1804 tarihinde yapılmıştır. Kitabeden başka son cemaat yerinin saçak altında kartuş içinde çift taraflı (aynalı) “ 1219 Maşallah – ı kane” şeklinde caminin yapım tarihini belirten ikinci bir tarih daha vardır. Bu camiinin Demirciler Çarşısına yakın olduğu için “Ali Efendi, Demircilik Camii” denildiği ancak cami yakınındaki medresede daha sonraları Kayyımzadelerden Osman Efendi ve başkaları da müderrislik yaptıklarından camiinin adı, medrese hocalarına izafeten (hocalık görevini de ifa ettiklerinden) Kayyımzade Cami diye şöhret bulmuştur.
Diğer bir kaynakta ise caminin “Demirci Ali Efendi Camii” olduğu belirtilmektedir. Caminin yapılış hikâyesi ise şu şekilde anlatılmaktadır. Ali Efendi, Başçavuş Caminin yüksekliğini gördükten sonra kendisinin daha önce birinci (Cevahir Ali Efendi Camii) camii yol seviyesinden aşağıda kalmasına üzülmüş ve camii yapan ustaları çağırarak bu caminin yol seviyesine kadar yükseltilmesini istemiştir. Ancak ustalar bunun kolay olmayacağını ve çok külfetli olacağını söyleyerek, gerekiyorsa arzuya uygun bir başka camii yapabileceklerini ve bu caminin böyle kalmasını tavsiye etmişlerdir. Ali Efendinin isteği üzerine ikinci cami olarak bu camiyi yapmışlardır.
Cami harimi boyuna dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende yarım silindirik gövdeli mihrap, yanında (batıda) orijinal ahşap minber yer alır. Güneydoğu köşede ise, ahşap bir vaiz kürsüsü vardır. Harimin kuzeyinde önü balkon gibi kuzeye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfil son cemaat yerinde batıya doğru bir çıkıntı yaparak genişler. Harimi doğu ve batı duvarda üçer, güney ve kuzeyde duvarda ikişer alt pencere ile onların üzerindeki üst pencereler aydınlatır. Harimin kuzeyinde yanları harim duvarının uzantıları ile önü cemakanla kapalı bir son cemaat yeri vardır. Harim ile son cemaat yerini mihrap eksenindeki bir kapı birbirine bağlar. Son cemaat yerinin kuzeybatısında kare kaideli, çokgen gövdeli bir minare bulunur.
Minareye kuzeybatı köşedeki kapıdan çıkılır. Harim içinde süsleme olarak alçıdan vitray pencereler ile mihrap ve pencere alınlıklarındaki kalem işi bezemeler dikkatimizi çeker. Mihrap kenarları kalem işi ile yapılmış birer sütun üzerine oturan yuvarlak kemer ile mihrap alınlığının kenarlarında “C” ve “S” kıvrımlı alçı barok süslemeler ile ahşap bir pano üzerine; “Hz. Allah (c.c.) Hz. Muhammed (s.av.) ve dört halifenin” isminin yazıldığı girift bir yazı vardır. Pencere alınlıklarında ise “C ve S” kıvrımlı, alınlıkta üçgen barok kartuşlar dikkatimizi çeker. Harimin kuzeyinde, yanları kapalı bir son cemaat yeri vardır. Son cemaat yeri ile harimi yuvarlak kemerli bir kapı bağlar. Ahşap kapı geçme tekniği ile yapılmış aynalı bir kapıdır.
Çift katlı son cemaat yerinin ortadaki pencerelerin üzerinde bir kartuş vardır. Cevahir Ali Efendi Camii, Köseyusuflu ve Başçavuş camilerinde olduğu gibi, ön kısmı sonradan camekanla kapatılmış son cemaat yeri, 5 ağaç direkle ve doğu ile batı anten duvarları üzerine oturur. Son cemaat yeri ile harimin birleştiği kuzeybatı köşesinde, çokgen gövdeli minaresi vardır. Minare kare kaideli çokgen gövdelidir. Görülebildiği kadarıyla yapının duvarları kesme taştan, minare gövdesi tuğladan yapılmış, kırma çatı ile örtülmüştür. Yapıyı, kuzeydeki tek kapıdan girilen, yüksek duvarlı bir avlu çevirir. Avlunun doğu iç duvarında iki ağaç direk üzerine oturan ufak bir revaklı kısım vardır. Bu revaklı kısmın güney tarafına, adeta revak ikiye bölünmüş gibi imam için lojman yapılmıştır. Revakta bulunan abdest muslukları sökülerek giriş duvarının iç kısmına sonradan yerleştirilmiştir.
